makulektura

 

Atmosfera jest chorobliwie ciężka, choć powodowana drobiazgami, których chyba nikt nie próbuje ważyć, bo nie masa jest tu istotna, a zagrożenie i walka. Czy ktoś kiedyś nakręci komedię o koronawirusie, tego nie wiemy. Nie jest to na razie kwestia do urządzania głupich chichów.

Temat nie nagranej jeszcze komedii nie jest taki kompletnie bezsensowny. Istnieje bowiem taki gatunek filmowy jak komedia wojenna. Nie wiem, kto pierwszy zaczął robić sobie jaja z pogrzebu, czyli bekę z wojennych tragedii. Może był to Chaplin? Pamiętacie scenę z filmu „Charlie żołnierzem” z 1918 roku ?

Charlie przyprowadza do alianckich okopów piętnastu niemieckich jeńców. „Jak wziąłeś do niewoli aż tylu?” – pyta oficer. „Otoczyłem ich!” – odpowiada Charlie.

W roku 1940 miał premierę chaplinowski „Dyktator”. W 1942 Amerykanie nakręcili pierwszą „polską” komedię wojenną. Nosiła nieco szekspirowski tytuł „To be or not to be”.

Nie była to chyba zbyt dobra wróżba dla kraju, w którym rozgrywała się tak opisywana przez wikipedię fabuła:

„W sierpniu 1939 grupa polskich aktorów przygotowuje się w Warszawie do premiery „Hamleta”. Wybucha II wojna światowa. Teatr zostaje zamknięty, lecz wkrótce otwiera swoje podwoje: aktorzy wprawdzie przygotowują premierę, lecz są też zaangażowani w ruch oporu. Szykują zamach na hitlerowskich dygnitarzy. Tymczasem do Warszawy przybywa z tajną misją zrzucony na spadochronie porucznik Sobiński, którego należy ukryć. Sytuacja jeszcze bardziej się komplikuje, gdy do Warszawy przybywa sam Adolf Hitler pragnąc obejrzeć przedstawienie teatru”.

Nigdy tej komedii nie widziałem, choć może powinienem, bowiem film zajął 49 miejsce na liście 100 najśmieszniejszych amerykańskich filmów wszech czasów utworzonej przez American Film Institute.

Podejrzewam, że nawet wyżej w rankingach polskich komedii odnaleźlibyśmy przygody Franka Dolasa znane z filmu "Jak rozpętałem drugą wojnę światową". Rankingu dotyczącego rozweselających wojennych utworów literackich chyba nikt nie próbował tworzyć, ale gdyby ktoś kiedyś zechciał, to podpowiadam dzieło do nominowania. Tytułu na razie nie zdradzę, ale akcja - tak jak w tej amerykańskiej komedii łączy się z tajną misją i zrzucaniem kogoś ze spadochronem.

Misja jest tak tajna, że agent jeździł na lotnisko w masce: 

„We Włoszech ze względu na bezpieczeństwo osobiste obecność moją otoczono najgłębszą tajemnicą, do tego stopnia, że uznano nawet, iż nie powinno się dopuścić do rozpoznania mnie przez personel lotniczy. (…) Toteż zanim dotarliśmy na lotnisko, założono mi okropną maskę i kiedy czekaliśmy na samolot wszyscy młodzi lotnicy polscy i brytyjscy gapili się na mnie, jakbym był jakimś karnawałowym potworem. Tak czy owak, co się tyczy mojego osobistego bezpieczeństwa, cała ta konspiracja i maskarada na niewiele się zdały, skoro wkrótce po moim pojawieniu się w Warszawie dowiedziało się o tym gestapo”.

Co za nieprzewidziany ciąg zdarzeń... Maska zamiast skutecznie maskować, intrygowała cały personel lotniska. O misji miało być cicho, a o tym, że orzeł (to znaczy Józio) wylądował, wiedziało warszawskie gestapo.

Złość, niepewność, stres. Jak to rozładować - myślał Józek. Rozglądał się smutnym wzrokiem po stolicy i robiło mu się jeszcze bardziej smutno:

„Wódki w Warszawie nie brakowało. A nawet, prowadząc politykę biologicznego wyniszczenia narodu polskiego, Niemcy celowo obniżyli cenę alkoholu i ułatwiali jego kupno, czyniąc naturalnie tym samym niewypowiedziane zło”.

Z niewypowiedzianym złem trzeba walczyć. Nic, że strach. Jest coś takiego jak patriotyczny obowiązek... Te zmagania zapamiętali na szczęście inni patrioci. Po latach Stefek w swoich pamiętnikach wspominał, że kiedy Józek pojawił się w Polsce konsumpcja wódki wzrosła w sposób odczuwalny:

„Każdy chciał okazać gościnność, poza tym z wieloma ludźmi należało się spotkać. (Józek) chciał dowiedzieć się jak najwięcej i rozmawiać z najróżniejszymi ludźmi. Chciał na własnej skórze przekonać się, jak jest naprawdę i jak dobrze zorganizowane zostało podziemie. Omal nie wziął udziału w zasadzce na niemiecki pociąg wojskowy, ale Główny Delegat jakoś się o tym zwiedział i uznał, że tego byłoby za wiele.

Przybycie (Józia) wywołało ogromną sensację. Oczywiście gestapo bardzo szybko dowiedziało się o tym i cudem było, że nie został złapany. To prawda, że niepozorny z wyglądu nie wyróżniał się w tłumie.

A poza tym działał pod wpływem osobliwych kaprysów i w końcu możliwe, że to właśnie myliło trop”.

- Tak, dobry kaprys zmyli nawet najprzebieglejszego gestapowca - kombinował Józek - zaczniemy od kaprysu z bucikami… i już po chwili przymierzał całkiem eleganckie jak na tę część Europy obuwie:

„sklepy były równie dobrze zaopatrzone, jak w Londynie, a lepiej niż we Włoszech. Następnego dnia po przyjeździe do Warszawy poszedłem z moim „aniołem stróżem” kupić buty. Dano mi do wyboru ze dwadzieścia par; wybrałem jedną z nich i zapytałem o cenę. Cena wynosiła 4250 zł. Zapłaciłem bez oddawania jakiś kuponów. Sprzedawca zwierzył się, że Niemcowi musiałby sprzedać po cenie oficjalnej, czyli za 56 zł, więc powiedziałby, że żadnych butów nie ma (…)”.

- Straszne, potworne… życie w takiej gospodarczej fikcji – zadręczał się Józef. Jego myśli pobiegły w stronę biednych ludzi, których w ciągu ostatnich kilku dni poznał osobiście:

„Mąż mojej czasowej gospodyni, przebywał od 1939 roku w niewoli, ona, lekarka zatrudniona w jakiejś instytucji medycznej (…) zarabiała 450 zł miesięcznie. (…) Moja gospodyni dostawała tylko 200 zł od podziemia, tyle, ile mogli zapłacić za jej usługi, tak więc aby wyżyć, musiała wyprzedać się z części dobytku. W ciągu mojego krótkiego pobytu stwierdziłem zniknięcie dywanu, a srebro i porcelana zostały żałośnie przetrzebione”.

- Ciekawe jak długo musiałaby odkładać na moje buty? Józef próbował to szybko przeliczyć, ale nie szło mu to składnie, bowiem z natury był raczej humanistą. Żeby przekonać się o okropnościach okupacyjnej ekonomii, postanowił odwiedzić restaurację. Był to oczywiście kaprys, ale jak wiemy kaprysy Józefa miały tę cudowną właściwość, że myliły gestapo, a to było w tym momencie najważniejsze:

„Podobny system działał w polskich restauracjach. Niemal wszystkie lepsze przedwojenne zarekwirowali Niemcy. Jedzenie dawano tam ohydne, ale po cenach kontrolowanych. Już w roku 1940 Polacy zaczęli otwierać własne restauracje (…) Były drogie, ale utrzymane na poziomie niewiele niższym od przedwojennego (…)”.

- Nie jest lekko, ale da się jakoś przeżyć w tej gospodarczej fikcji, myślał Józek lejąc w gardło kolejną pięćdziesiątkę „niewypowiedzianego zła”. Przekonał się wkrótce, że dobrze się stało, że po raz kolejny zaufał swojemu kaprysowi:

„Byłem zaledwie parę dni w Warszawie, ale tak dbano o moje incognito, że wyobrażałem sobie, iż tylko małe grono wtajemniczonych wie, że tu jestem. Tymczasem w czasie obiadu w restauracji usłyszałem nagle męski głos od sąsiedniego stolika: „Czy wiecie, że Retinger przyjechał z Londynu trzy dni temu”.

- Jestem spalony, analizował na chłodno Józek. Gestapo wie, miasto też wie. Co robić? Musi być przecież jakieś miejsce, w którym mogę wytchnąć, poczuć się bezpiecznie. Józek wziął trzy głębokie wdechy, przedzielając je porcjami „niewypowiedzianego zła” i pomyślał, że raz jeszcze musi zdać się na zmylający (tym razem już nie tylko gestapo) kaprys:

„Pewien znajomy zaprosił mnie do lokalu słynącego ze świetnej kuchni, zapewniając, że nie zostanę tam rozpoznany przez nikogo. Ledwie weszliśmy, powitały nas ukłony kelnera, który był oberem najbardziej znanego warszawskiego hotelu i od wielu lat moim dobrym znajomym. (…) Tu muszę wspomnieć, że miałem zwyczaj popijać wódkę wodą. Kelner przyniósł każdemu z nas kieliszek wódki, a dla mnie ponadto szklankę wody. Nie uśmiechnął się ani razu, ani nie mrugnął, ale ta szklanka wody była dowodem, że mnie pamiętał. Zaprezentował się tym samym jako lepszy konspirator niż mój przyjaciel, poeta Janusz Minkiewicz, który gonił dorożkę, którą jechałem przez zatłoczoną ulicę, wrzeszcząc: „Hej, Retinger, zatrzymaj się, do diabła, zatrzymaj się!”.

- Co za siara! Mógł mnie przecież gamoń zdekonspirować! Józek intensywnie myślał. Najwyższy czas wyciągnąć wnioski. Dla doświadczonego agenta, była to pestka: poetów trzeba unikać, a w knajpach ze świetną kuchnią to i konspiracja jest świetna. Dobrze, że jak stwierdzi za parę lat Jasiek Pomian, jestem taki niepozorny i nie wyróżniam się w tłumie, inaczej już dawno by mnie capnęło gestapo. Ale o tych niedoborach konspiracyjnych to będę musiał poważnie porozmawiać – najlepiej z samym Borem.

Już w momencie, gdy powziął tę decyzję, wiedział że musi z tej rozmowy zapamiętać tylko te szczegóły, których nie bałby się zdradzić podczas tortur, gdyby dorwało go gestapo:

„Kiedy wreszcie dostałem się do generała, ten na wstępie uprzedził mnie, że jest biedny i da mi nędzny obiad. Rzeczywiście obiad składał się z jednego dania, owsianki, której nie cierpię. Generał bardzo mi zaimponował. Mimo, że z konieczności ubrany po cywilnemu, miał postawę i maniery żołnierza. Jego schludny wygląd i sposób, w jaki nosił ubranie, wskazywały, że w lepszych czasach dbał o elegancję”.

Owsianka u Bora to był jedynie zwiastun nieszczęść które dopiero miały nadejść:

„W tym miejscu należy zwrócić uwagę na pewien obrzydliwy epizod. W poprzednim rozdziale wspomniano o konspiracji koniecznej w planowaniu podróży Retingera do Polski. Była ona konieczna nie tylko z powodu gestapo. Wśród Polaków znajdowali się również ludzie, którym nie można było ufać. Podczas wojny algierskiej generał de Gaulle, mając na myśli francuskich oficerów – rebeliantów, użył trafnego określenia : „zagubieni żołnierze”. Podobnie było z tymi, którzy chcieli zgładzić Retingera w roku 1944”.

C.D.N.

Jak zapewne zauważyli bystrzy Nawigatorzy, cytaty nie pochodzą z przygód Marka Piegusa. Ich (ledwie napoczętym) w tym makulekturowym wpisie źródłem, są równie niewiarygodne przygody  zredagowane przez Jana Pomiana. 

Jak zwykle od złotówki...

Jan Pomian, Józef Retinger, życie i pamiętniki "szarej eminencji", Wydawnictwo Pelikan, Warszawa 1990, wydanie I, nakład 20 000 egz.

 

 

---

tagi:

	betacool
	18 kwietnia 2020 10:15

30     2183    9 zaloguj sie by polubić