makulektura nr 67

Co zrobić, gdy do drzwi zakołaczą bojowi patrioci?

Stanisław Pomian Srzednicki, Moje wspomnienia. Tomy 1-3, Fundacja Imienia Stanisława Pomian-Srzednickiego, Łódź 2018, stron około 300 + kartonowe pudełeczko+ wkładka zdjęciowa + flaga biało-czerwona

 

Część 1

Być może niektórzy będą rozczarowani, że zdecydowałem się na chwilę odejść od błazeństw. Zapewniam, że nie bez powodu, bowiem w pewien sposób dzisiejsza lektura do tematu „agencji wesołków” nawiąże. Zatem cierpliwości.

Kierując się bibliofilskim instynktem kupiłem przez internet wspomnienia Stanisława Pomian-Srzednickiego, bowiem wyczytałem, że Tymczasowa Rada Stanu Królestwa Polskiego mianowała go w sierpniu 1917 roku na Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego. Tę funkcję pan Stanisław pełnił do 1922 roku. Jak pamiętamy, były to czasy, w których dynamika wydarzeń znacznie przewyższała to, co pod tym względem reprezentuje ostatnio kadra naszych piłkarzy. Niestety spotkało mnie spore rozczarowanie. Wspomnienia Pomian-Srzednickiego urywają się bowiem w listopadzie roku 1913. Autor spisywał wspomnienia w kilku kolejnych zeszytach i postanowił nie pisać o wojnie i o odzyskaniu niepodległości zupełnie nic. Istnieje również możliwość, że to my do dziś nie wiemy, że coś jednak napisał. Po sobie widzę, że pisanie uzależnia, więc obstawiałbym raczej tę drugą opcję, ale się przy niej nie upieram, bowiem pan Stanisław przeżył w swym życiu wiele i doskonale wiedział, że są sprawy, o których lepiej byłoby milczeć.

Muszę przyznać, że spotkała mnie duża edytorska niespodzianka. Trzy tomy wspomnień (miękkie okładki, ale dobrej jakości papier) zostały zapakowane w tekturowe pudełko, w którym oprócz wkładki z fotografiami dane mi było znaleźć biało czerwoną flagę. Sprawdziłem, że ten wydawniczy rarytas zawdzięczamy fundacji wspartej przez nasze państwo w 2018 roku kwotą 62 000 złotych.

Wydaniu książki towarzyszyły imprezy towarzyszące. Relacje można odnaleźć, by wyrobić sobie zdanie, czy otrzymaliśmy produkt adekwatny do wsparcia. Nie będę tego oceniał. Skupię się na opowieści o książce i o fladze.

Oto w drugim tomie odnajdujemy taki ciekawy fragment:

„Powstanie doprowadziło kraj, zwłaszcza właścicieli majątków, do zupełnej nędzy. Wystarczyło aby oddział powstańczy kilka godzin przebył w folwarku i w ślad za nim, co zwykle było, nadszedł ścigający go oddział wojska rosyjskiego, żeby właściciel tegoż folwarku został od razu zrujnowany, zabrano mu bowiem wszystko co miał, i konie, i bydło, i owce, i trzodę, i drób, i wszystkie zapasy spiżarniane, i owies, i siano, i pieniądze do ostatniego grosza, jakie w domu były, a w dodatku następnie za pobyt powstańców władza wojskowa rosyjska nakładała bez żadnego wyrozumienia taką wysoką kontrybucję, iż biedny ziemianin bez lichwy żydowskich obejść się nie mógł”.

Ja wiem, że dla większości, tych którzy ten urywek przeczytali nie jest to rzecz nowa, bowiem każdy podręcznik polskiej historii opowiada o tym, jakim represjom zostało poddane polskie ziemiaństwo. Prawdą jednak jest także to, że nie każdy podręcznik opowiadał nam o lichwiarskim procederze, czającym się na końcu patriotycznego uniesienia.

Gdy poddamy ten fragment gruntowniejszej myślowej obróbce, to okaże się, że każdy normalny ziemianin mógł marzyć o wolnej Polsce, ale jeszcze bardziej marzył, o tym, by jego dwór ominęli powstańczy patrioci. Wiem, wiem ktoś może się ze mną nie zgodzić, bowiem konsekwencją tego wywodu jest to, że ziemianina, który marzył o skorzystaniu z żydowskiej lichwy uważam za nienormalnego, a przecież uczono nas, że nie byli to ludzie nienormalni, tylko patrioci skłonni do poświęceń. Tu otwiera się przestrzeń do dyskusji i oceny postaw, ale zanim ktoś ją spróbuje podjąć, muszę wzmocnić nieco swoją argumentację.

Musimy bowiem zadać sobie proste pytanie. Co miał, czynić człowiek, który się uparł, że woli chronić swoją własność, swoją rodzinę, który stwierdził że z lichwy żydowskiej nie chce korzystać i że powstańców chce oglądać co najwyżej z odległości strzału ze swojej strzelby?

Na szczęście nie musimy się domyślać, bowiem Srzednicki wykłada nam to wprost. Opowiada nam bowiem, że w pierwszych dniach powstania dostarczono mu nominację na „Naczelnika” miasta. Dostał wtedy także instrukcje postępowania, pieczęć narodową i… kwitariusz do zbierania składek. Próby wymigania się od tego zaszczytu spotkały się z groźbą, że w razie odmowy sędzia Srzednicki będzie miał do czynienia z Rządem Narodowym. Po krótkim czasie okazało się, że ów rząd rozszerzył listę wymagań:

„W jakiś czas po otrzymaniu owej nominacji zjawił się do mnie jakiś jegomość z poleceniem Rządu Narodowego, abym w m. Krasnymstawie natychmiast zorganizował trybunał rewolucyjny, który winien osądzić kilka wskazanych spraw, a ja następnie mam zająć się wykonaniem kar, jakie będą na winnych postanowione. Takie żądanie oburzyło mnie do najwyższego stopnia. Wobec władz rządowych, wobec stanu wojennego, wobec masy wojska konsystującego w mieście, urządzać trybunał rewolucyjny, sądzić winnych i wykonywać na nich kary! Czyż to nie wierutne szaleństwo! W przystępie gniewu z oburzeniem rzuciłem owemu jegomościowi papiery pod nogi i w największym rozdrażnieniu wyraziłem się mocno niegrzecznie, kazałem się jemu wraz z całym rządem pocałować… Jegomość ów zagroził mi zemstą. Tymczasem ta czysto wypadkowa okoliczność okazała się być dla mnie zbawienną. Niedługo potem, pod Polichną w lesie w spróchniałym drzewie między innymi papierami wykryto listę całej organizacji powstańczej województwa lubelskiego z odpowiednimi adnotacjami o sprawności organów tejże organizacji. Otóż na tej liście figurowałem i ja, ale obok nazwiska mego była krótka wzmianka o tej ostatniej co do organizacji trybunału scenie, z nadmienieniem, iż wobec faktu uważać mnie należy za zwolnionego z poruczonego mi urzędu. Naturalnie pomieszczonych na tej liście poaresztowano…”

Zróbmy w tym miejscu mały postój. Jak widzimy aktywność powstańcza była nieźle zorganizowana, dysponowała bowiem pieczęciami, kwitariuszami i planem zbierania składek. Domyślamy się, że nie wszyscy chcieli płacić i domyślamy się, że tych co nie chcieli, czekał rewolucyjny sąd. Cóż mógł tedy uczynić nasz ziemianin?

Otóż mógł zapłacić. Domyślamy się, że wtedy znalazł się na tajnej liście współpracowników, którą potem odnajdywano przypadkiem pośrodku lasu w spróchniałym pniu, a wtedy przepadało wszystko. Wszystko, oprócz możliwości skorzystania z żydowskiej lichwy.

Opcja druga. Ziemianin nie płaci powstańczej składki. Czy jest to scenariusz z happy endem? Niekoniecznie, bowiem ten kto składki nie płacił, miał trafić przed rewolucyjny sąd. Jak widzimy w niektórych miastach sędziowie stawiali opór przed wydawaniem wyroków. Moja chora wyobraźnia podpowiada, że wtedy pod dworek opornego ziemianina zajeżdżał powstańczy oddział. Nie było ważne, czy dysponował on rewolucyjnym wyrokiem, czy też nie. Istotną bowiem okolicznością było to, że potem pojawiał się tam oddział carski i po tym „zajeździe” jedyną opcją, z której mógł skorzystać nasz „oporny” ziemianin była możliwość skorzystania z żydowskiej lichwy.

Hola, hola ktoś zawoła – tego w tekście Srzednickiego nie ma! Owszem nie ma, więc pozwolę sobie zacytować, to co jest. A jest opis pewnego niezwykłego wydarzenia:

„... pod Fajsławicami, przybywszy po skończonej bitwie na dokonanie opisu trupów, byłem świadkiem rozrzewniającej sceny. Jeńców powstańczych ustawiono w szereg na szosie wiodącej z Lublina do Krasnegostawu i delegowani oficerowie rosyjscy z asystą żołnierską sortowali ich na dwie grupy: starzyznę i szeregowców, w tym zapewne celu, aby pierwszych zatrzymać do dalszej dyspozycji, a drugich uwolnić do domu. W szeregu na wprost kościoła stał Wagner – naczelnik partii, który sam leśniczy ordynacji, zebrawszy oddział ze strzelców ordynackich, dawał się przeciwnikom we znaki, do tego stopnia, że za jego głowę znaczna nagroda była przyrzeczona. Otóż kiedy oficer szeregujący jeńców podszedł z kolei do Wagnera, zapytał go, czym był w powstaniu: oficerem, czy szeregowcem? Zapytany, wiedząc o co idzie, nazwał się szeregowcem. Lecz w tej właśnie chwili obok stojący powstaniec zawołał: „Nieprawda to nasz naczelnik Wagner”. Wtedy oficer rosyjski momentalnie palnął go w twarz i krzyknął: „Milcz łotrze, kiedy ciebie nie pytają” i Wagnera pchnął między szeregowców. Tym więc sposobem Wagner ocalał, jako szeregowca puszczono go do domu, lecz on wolał ujść za granicę, jeśliby zaś ów oficer usłuchał owego powstańca, to niechybnie Wagner byłby powieszony”.

Wiecie co w tej scenie ujrzał inteligent o skołatanych powstańczymi emocjami nerwach? Otóż Srzednicki dostrzegł w tym geście niezwykłą szlachetność Moskala.

Ja dostrzegam zupełnie co innego. Oddział Wagnera wchodził w skład większego powstańczego oddziału, który mocno zalazł wojskom carskim za skórę. Mały sukces w bitwach na Lubelszczyźnie odbił się ponoć mocnym echem w całej postępowej Europie i wzbudził wściekłość cara. Stąd ta nagroda za Wagnera. I co się stało? Oficer rosyjski (mimo wysokiej nagrody za ujęcie) puszcza go wolno, wściekając się na szeregowca, który zdradził jego prawdziwą tożsamość.

Wiecie, co jeszcze moim zdaniem jest bardzo obciążającą poszlaką? Ano to, że Wagner był leśnikiem. Każdy wie, że w lesie bardzo łatwo coś ukryć. Spróbujcie jednak to coś odnaleźć. Warto wziąć również pod uwagę fakt, że chowania ważnej dokumentacji dowódca oddziału raczej nie zleca żadnemu z podwładnych.

Podejrzewam, że do swojej teorii nie przekonałem jeszcze wszystkich. Napiszę, całkiem szczerze, że ja także miałem pewne wątpliwości. Z obawami, że moja chora wyobraźnia płata mi coraz bardziej odjechane figle udałem się zatem w czeluści internetu.

Wstukałem nazwisko, miejsce bitwy i z pewnym zdumieniem stwierdziłem, że opisy losów Wagnera były zupełnie inne od tego, w jaki sposób zapamiętał je Srzednicki.

Dwie gazety z tego okresu napisały, że Wagner zginął. Inne źródło, że został wzięty do niewoli pod Fajsławicami i wysłany do Saratowa i że tam zmarł na wygnaniu.

Znalazła się tylko jedna relacja potwierdzająca wersję Srzednickiego:

„zdaje się, że podania tych dwóch gazet są mylne, o ile wiemy Wagner, który walczył pod Fajsławicami właściwie się nazywał Wierzbicki, nie zginął wcale, lecz zostaje przy życiu”.

Tyle, że gdzie zostawał przy tym życiu i jak mu się żyło już nie wiemy…

Nie będę przytaczał innych powstańczych opowieści Srzednickiego, bo obawiam się, że mogłoby to poważnie osłabić próby jakiejkolwiek identyfikacji z zamieszczoną w pudełku flagą.

Jedne do czego moim zdaniem powinniśmy wrócić, to tytułowe pytanie:

- Co zrobić, gdy do drzwi zakołaczą bojowi patrioci?

Myślę, że ktoś o wyobraźni jeszcze bardzie zwichrowanej niż moja, mógłby pomyśleć, że wszelkie ograniczenia posiadania broni w naszym kraju wynikają z pierwszej myśli, która przychodzi do głowy przy próbie odpowiedzi na to pytanie.

https://allegro.pl/oferta/stanislaw-pomian-srzednicki-moje-wspomnienia-8479967464

---

tagi: patrioci  lichwa  powstanie styczniowe  stanisław pomian-srzednicki 

	betacool
	11 września 2019 21:53

42     2433    9 zaloguj sie by polubić