makulektura.pl

 

Makulektura nr 1 suplement nr 2

 

Dlaczego czasami nawet droga do piekła musi wieść przez labirynt.

 

Zbigniew Rewski. Zagadnienia sztuki w działalności Hugona Kołłątaja.

 

 

To już trzecia część tej opowieści, która nam się niespodziewanie rozrosła. Streszczenie poprzednich odcinków wygląda mniej więcej tak, że na podstawie opracowania profesora Rewskiego postawiłem hipotezę, że Hugon Kołłątaj nie był swej istocie kolekcjonerem sztuki, lecz likwidatorem masy upadłościowej i upłynniał bardzo cenne obrazy. Trudno odtworzyć ich faktyczne pochodzenie, ale mogły być to obrazy pochodzące z kasaty zakonu jezuitów. Pracę Z. Rewskiego oceniłem bardzo nisko, bo ze snutej przez siebie pełnej intrygujących szczegółów treści, wyciągał bardzo nielogiczne wnioski.

W odcinku drugim okazało się, że profesor Rewski miał z ówczesnym systemem bardzo nie po drodze i napisał swą pracę atramentem tak sympatycznym, że nie jestem pewien, czy bez naszej wspólnej tu pracy, dałoby się te sekretne treści odczytać.

Pani Jolanta w swoim komentarzu do pierwszego wpisu napisała wprost:

„Może trzeba zająć się analizą tekstów z tamtych lat pod kątem przemycanych w nich treści, ukrytych przed okiem cenzora? Takie czytanie między wierszami mieliśmy kiedyś za późniejszej, tej ponoć łagodniejszej komuny, opanowane do perfekcji”.

No to wyruszajmy w tę niezwykłą podróż, w której nieustannie będziemy musieli oddzielać ziarno od plew i uważać, czy nie podążamy fałszywymi ścieżkami.

Praca profesora Rewskiego ukazała się „Studiach z historii sztuki polskiej”. Cykl ten powstawał pod redakcją Ksawerego Piwockiego. Jeśli pójdziemy tym tropem to odnajdziemy życiorys, w którym przedwojenny konserwator sztuki, pisze pracę doktorską poświęconą polskiemu drzeworytowi ludowemu. W 1938 r. zostaje dyrektorem Muzeum Przemysłu Artystycznego we Lwowie, a po zajęciu Lwowa przez Niemców pracuje jako bibliotekarz.

Dowiadujemy się również, że Piwocki należał do Armii Krajowej, później był żołnierzem I Armii Wojska Polskiego dochodząc do stopnia porucznika.

Po wojnie odnosił sukcesy naukowe, prezesował instytucjom, otrzymywał nagrody, a w 1947r. został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W sierpniu 1945 roku na Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Sztuki w Krakowie wypowiedział się na temat odbudowy Warszawy : „Niedopuszczalne są żadne restauracje, oczyszczanie z naleciałości, żadne próby przywrócenia »dawnego« wyglądu. Ruinę należy podtrzymywać jako ruinę, fragmenty pozostawić fragmentami”.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Ksawery_Piwocki

Jak widzimy profesor Piwocki miał ciekawy życiorys i wyraziste poglądy na temat ruin. We wspomnieniu o nim da się nawet odnaleźć fragmenty jego prac, o których Aleksander Jackowski pisze, że jeszcze długo będziemy z nimi obcować.

http://cyfrowaetnografia.pl/dlibra/docmetadata?id=4157&from=publication

Tu muszę poczynić zastrzeżenie, że Ksawerych Piwockich wyskakuje w internecie dwóch. Nie sprawdzałem ich wzajemnych relacji, ale kto wie, może jakiś tropiciel doszuka się krajowej dynastii wybitnych naukowców.

Nie będę snuł przypuszczeń jak mogła się układać współpraca człowieka sukcesu, jakim niewątpliwie był profesor Piwocki z profesorem Rewskim, którego system raczej zaszczytami nie rozpieszczał. Poza tym jeden był w AK i w I Armii WP, a drugi najpierw w niewoli, a potem krótko w armii Andersa, wspólnych wspominków kombatanckich też więc chyba nie mieli. Słowem współpraca mogła się układać różnie, a nawet bardzo różnie.

Nie spekulujmy więc, lecz wróćmy do tekstu cytowanego przeze mnie w pierwszej części serialu „Import, czy eksport?”. Posądziłem ów fragment o „epokowe naleciałości”, a on dokładnie brzmi tak:

„Dopiero prace B. Leśniodorskiego i K. Opałka, a zwłaszcza rozprawa C. Bobińskiej, jako oparte na marksistowskiej metodzie naukowej, w jedynie słuszny sposób przedstawiały postać H. Kołłątaja jako „przede wszystkim śmiałego burzyciela starego ładu w życiu społecznym, prekursora Polski burżuazyjnej, która stanowiła postęp wobec Polski feudalnej”. Zarazem prace te ustaliły obciążenia ideowe Kołłątaja, jego powiązania ze starym feudalnym ładem, jak i reprezentowaną stąd przezeń kompromisowość oraz tkwiące w nim sprzeczności, charakterystyczne zresztą dla epoki(…)”.

Socrealistyczne pitu pitu?

W sumie tak ale przyjrzyjmy się wnikliwiej. Rewski wspomina o pracy Celiny Bobińskiej. Moje małe śledztwo wykazało, że ta praca została wydana w ponad 8000 egzemplarzy, (praca Rewskiego w dwóch tysiącach – niestety po wczorajszej wzmożonej aktywności niektórych uczestników blogowiska, w internetowych antykwariatach będzie ją trudno znaleźć). Pań Bobińskich (także wybitnych naukowców) w necie odnaleźć można kilka, ich wzajemnych relacji nie badałem, ale liczę, że może jakiś tropiciel się znajdzie, bo to może być kolejna wspaniała naukowa dynastia.

Wracajmy do pracy Rewskiego. W przypisie do podanego fragmentu, o pracy pani Celiny pisze on tak: „Cenna praca Bobińskiej nie mogła tu być w pełni uwzględniona, gdyż ukazanie się jej drukiem zbiegło się z chwilą ukończenia rękopisu niniejszej rozprawy”.

To, moim skromnym zdaniem wyrażonym współczesnym językiem tubylczej młodzieży, jest „totalna nie całkiem niejawna szydera”. Pan profesor nie czeka na cenną pracę, a jednocześnie wymienia w tym samym przypisie wszystkie mniej cenne prace, które wskazują na tkwiące w Hugonie K. sprzeczności. Mamy tu na ten przykład taką interesującą pozycję: H. Schmitt: H. Kołłątaj i jego prześladowcy. O to Kołłątaj miał jakiś prześladowców?

Chwilę później (nadal we wstępie książki) Rewski pisze, że współcześni z wyjątkiem Jana Śniadeckiego, mało zwracali uwagę na artystyczne zamiłowania Kołłątaja, a potem dodaje, że choć Śniadecki o tym wspomniał (nadmieniał także o zbiorze obrazów), to nie podał najpoważniejszych pobudek i celów działalności Kołłątaja.

Profesor podpowiada nam: "Wiele natomiast nieznanych materiałów zalega nadal w nieopublikowanej korespondencji Kołłątaja w P.A.U., w Muzeum Czartoryskich oraz w kilku drobniejszych zbiorach krajowych, jak też w niezmiernie cennym zbiorze zagranicznym, Centralnym Archiwum Związku Radzieckiego w Moskwie".

Koniec wstępu brzmi tak:

„Praca niniejsza nie rości sobie pretensji ani do wyczerpania najważniejszych dostępnych materiałów, ani też do najwłaściwszego ich wyzyskania. Pragnie jedynie posunąć sprawę naprzód i utorować drogę do dalszych opracowań(…)”.

Co nam naprawdę powiedział pan profesor Rewski ? Ano po postu, że mamy nie czekać na bzdety Celiny, zabrać się za wydanie korespondencji Kołłątaja i jeśli się da, zajrzeć do archiwów moskiewskich. Być może wtedy poznamy prawdziwe pobudki i cele naszego wybitnego oświeceniowca, bo profesor chwilowo nie ma warunków, by najwłaściwiej je wyzyskać.

Poza tym pan profesor wskazał nam drogę  w tajemniczym przypisie, który rzucił mi się wcześniej w oczy i którego przytoczeniem zamknąłem pierwszy odcinek. Rewski  wskazówkami tam zawartymi zaprowadził nas pod kolejne wrota. Zacytuję (tym razem bez skrótów):

 

Przypis szósty ze strony 55:„J. Morawinski, Galeria Wilanowska, Historia zbioru, rozdział IV: „Obrazy ze zbioru Hugona Kołłątaja i „sprawa o medale”, 1943, maszynopis w posiadaniu rodziny zmarłego historyka sztuki. Cenna ta praca, oparta na nieznanych materiałach źródłowych z wilanowskiego Archiwum Potockich, zwalcza zarzuty profesora W. Tokarza., pomawiające Kołłątaja o przywłaszczenie kolekcji medali St. K. Potockiego oraz drogocennych przedmiotów ze Skarbu Narodowego w r. 1794. Żałować należy, że studium J. Morawińskiego z dziejów kolekcjonerstwa nie ukazało się drukiem”.

Ja się mogę oczywiście mylić, ale mam wątpliwości, czy ten tajemniczy maszynopis rzeczywiście istniał. Nawet gdyby tak, to Rewski wskazuje na pojedynczy egzemplarz z 1943 roku, a każdy inteligentny student, wie co wydarzyło się ze stolicą rok później. Żaden mądry poszukiwacz prawdy nie pójdzie tym tropem. On się uda w stronę odwrotną. No to idźmy…

Proszę państwa przed nami praca habilitacyjna Wacława Tokarza z 1906 roku. Praca nagrodzona przez Akademię Umiejętności: „Ostatnie lata H. Kołłątaja”.

Chyba nie znajdziecie jej w antykwariatach, ale mamy ją na szczęście wszyscy dostępną w wersji cyfrowej:

http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=25017&from=publication

Wykorzystajmy wolną chwilę, zanim nadejdą paczuszki z kolejną Baśnią. Naprawdę warto.

Moje ulubione fragmenty zaczynają się od strony 120, gdy Hugon na widok dogorywającej Pragi, wiedziony nienazwanym impulsem oddala się ze swym pełnym tajemnic kuferkiem i nie mniej tajemnymi dokumentami w siną dal.

Jeśli, ktoś nie ma uczulenia na związki siarki i jest pewien, że proponowana przeze mnie dawka na pewno go nie porazi, to może zmierzyć się z całością. Ale jeśli się obawia o swoje życie i zdrowie, to może poczekać na kolejny wpis: Oświeceniowe Zaleszczyki.

Na koniec jeszcze jedno słowo o profesorze Rewskim.

Dziś jestem przekonany, że on tę pracę o Kołłątaju napisał z rozmysłem. On wiedział, że tu tkwią szatańskie źródła tego co nastąpiło potem. Tego, co sam przeżywał broniąc figury Salvatora Mundi. Profesor Rewski zaprowadził nas pod wrota piekła. Chciał nam pokazać jak wygląda prawdziwy diabeł – jak do nas przemawia, jak potrafi zawładnąć innymi, jak jest niestały i ohydny. Raz jeszcze namawiam.

Przeczytajmy kim naprawdę był dzisiejszy patron wielu szkół i ulic.

---

tagi:

	betacool
	22 maja 2017 02:14

33     2232    4 zaloguj sie by polubić