makulektura.pl

 

Dlaczego powstała Gdynia, a Feliks Młynarski nie został Sorosem.

 

Makulektura nr 42

 

Feliks Młynarski, Wspomnienia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971

 

Ten tekst na pierwszy rzut oka w żaden sposób nie łączy się z cyklem o Wielkim Proletariacie, ani z cyklem o „Królobójcach”. Te pozory jeszcze przez jakiś czas nie będą rozwiane. Potraktujcie więc go jako „wrzutkę” lub tematyczny skok w bok.

Jest też drugi ważny powód, który sprawił, że zdecydowałem się już teraz na napisanie tego tekstu. Otóż nie dalej jak kilka dni temu (zanim relacje polsko-izraelskie zawładnęły ekranem telewizora), jednym okiem i uchem śledziłem wiadomości na TVP 1. Dowiedziałem się z nich, że premier Morawiecki zbuduje Centralny Port Komunikacyjny i że jest to przedsięwzięcie, którego skalę można porównać z budową Gdyni prze Eugeniusza Kwiatkowskiego. Ponieważ całkiem niedawno czytałem kolejną dość starą już książkę i ponieważ poznałem z niej nieco inna wersję dotyczącą początków portu w Gdyni, postanowiłem, że się tą wiedzą z Wami podzielę.

Wydanie, o którym tu dziś napiszę to 550 stronicowe wspomnienia wybitnego znawcy finansów. Jednostki wybitne mają to do siebie, że potrafią się wybić niezależnie od okoliczności i od panującego systemu, a więc bez względu na to, czy rządzą ludzie Marszałka Piłsudskiego, generalnego gubernatora Franka, czy generalissimusa Stalina. Dobrzy fachowcy są po prostu potrzebni każdej władzy. Feliks Młynarski napisał o tym krótko i treściwie:

„Pełniąc służbę na różnych posterunkach, pełniłem ją zawsze w miarę sił i zdolności, ale nie miałem ambicji politycznych. Moją jedyną ambicją życiową była i pozostała filozofia”.

Co najmniej jedną osobę radzącą sobie świetnie w paru całkowicie odmiennych systemach poznaliśmy z coryllusowej baśni „Socjalizm i śmierć”. Owym systemowym "omnibusem" był Wincenty Jastrzębski. Do jego „Wspomnień” jeszcze tu kiedyś wrócimy, ale dzisiaj bliżej przyjrzymy się fragmentom reminescencji wydanych w tej samej serii, co wynurzenia Jastrzębskiego, spisanych przez rekina lokalnej bankowości.

Wiem, że sfera zarządzania pieniędzmi, negocjowania międzynarodowych pożyczek, ustalania marż, warunków, odsetek jest dla wielu z Nas tym, czymś naprawdę frapującym i zapewniam, że od zaaplikowanej porcji tego zafrapowania nie raz podczas tej lektury jeżył mi się włos i nie opadał przy bardzo długich fragmentach tej opowieści. Więc jak ktoś chce przez jakiś czas chodzić tak prostacko zaczesany, to oczywiście zapraszam:

https://allegro.pl/feliks-mlynarski-wspomnienia-i7433220016.html

Natomiast tym wszystkim, którym w tej fryzurze nie do twarzy, sprzedam opowieść Młynarskiego o początkach Gdyni. Wersja którą przedstawia nam p. Feliks jest dość mało znana. Szczerze mówiąc próba jej odgrzebania w internecie przyniosła bardzo kiepskie rezultaty. Raz jeszcze więc przekonałem się o wyższości pożółkłych stron, nad informacjami pozyskiwanymi z chłodno święcących ekranów.

Otóż odzyskanie niepodległości, zastało Młynarskiego na stanowisku zastępcy Wydziału Emigracji w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej. Szybko okazało się, że nie była to fucha, przy pełnieniu której w 1919 roku można było pierdzieć w stołek:

„W pierwszych miesiącach 1919 r. zdawało się, że mój wydział nie będzie miał wiele pracy. Sezonowe wychodźstwo do Niemiec odpadło zupełnie. Z Ameryki należało oczekiwać silnej repatriacji zamiast dalszej emigracji. (…) Wbrew temu wyrosło nagle pilne zadanie. Ze wschodu z miesiąca na miesiąc zaczęły napływać fale emigrantów żydowskich. Przybywali różnymi drogami, przenikali przez każdą „dziurę” graniczną. Celem ich nie była Polska, lecz USA. Była to emigracja tranzytowa, którą należało się zaopiekować, aby nie musiała osadzić się na stale na naszej ziemi, wbrew swoim zamiarom i naszym interesom. Na szczęście w Ameryce powstała szybko bogata w środki i wpływy organizacja żydowska, pomagająca tym emigrantom. Przedstawiciele jej zjechali do Warszawy i zostali akredytowani Przy Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej".

Młynarski nieco rozczarowany faktem, że musi jednak dość dynamicznie działać, szybko nauczył się sztuki orientacji w obowiązujących uwarunkowaniach:

„Należało (…) liberalnie traktować zachodnie linie okrętowe, starające się o koncesję na werbunek pasażerów. Przeprowadziłem to szybko, w nadziei, że droga przez Gdańsk nie będzie przedstawiała trudności, wyjazd zaś do USA był ułatwiony, ponieważ władze amerykańskie uznawały karty identyczności, wystawiane przez wspomnianą wyżej organizację żydowską, jako substytut paszportów. Przejazd kolejami do portów zachodnich był droższy i komplikowały go trudności formalne na kilku granicach tranzytowych. Wyjazd przez Gdańsk uśmiechał się wszystkim jako najłatwiejszy i najtańszy”.

Okazało się jednak, że w Gdańsku zaczęto stosować szykany różnego rodzaju. Młynarski twierdzi, że żydowski komitet radził sobie z nimi dość „gładko i lepiej od naszych władz urzędowych”, ale jakieś problemy były. Niestety pan Feliks trochę się miga od ich detalicznego opisu:

„Kłopoty z emigracją tranzytową i szykany gdańskie nie stanowiły oczywiście wydarzeń zasługujących na to, by dużo o niech pisać. Jeżeli mimo to piszę, to dlatego, ponieważ związały się ze sprawą wielkiej wagi, jaka się wówczas narodziła i stopniowo była realizowana. Mam na myśli pierwszy projekt i późniejszą budowę portu w Gdyni”.

Otóż pionierem tego przedsięwzięcia był zdaniem Młynarskiego – Gabriel Chrzanowski – szef Wydziału Żeglugi w Ministerstwie Przemysłu i Handlu i jakiś nie zapamiętany z nazwiska wybitny fachowiec, który właśnie wrócił z zagranicy i został jego prawą ręką. Młynarski dzięki swoim „znacznym stosunkom i wpływom” uzyskał kredyty od rządu na budowę molo w Gdyni, z którego już wkrótce statki mogły zabierać pasażerów:

„Już w 1921 r. byłem świadkiem, jak od nowego mola odbijał statek „Gotland”, holenderski dziesięciotysięcznik, specjalnie przystosowany do przewozu emigrantów”.

Eksperyment z tymczasowym molo powstrzymał gdańskie szykany i pond 100 tysięcy żydowskich emigrantów popłynęło do USA zanim weszła tam w życie ustawa antyimigracyjna.

Młynarski kończy ten wątek nieco nostalgicznie:

„W miarę jak rosła Gdynia, znikała w pamięci ludzkiej geneza tego przedsięwzięcia. Zapomniano powoli o jego inicjatorach. Pamięć (…) Chrzanowskiego zachowała się o tyle, że jego imieniem słusznie nazwano w Gdyni jedną z ulic. Nie wiem, czy jest ulica jego doradcy. Nawet ja dzisiaj nie pamiętam jego nazwiska (…). Nie roszczę sobie oczywiście pretensji, aby mój skromny udział w genezie Gdyni zasługiwał na pamięć. Piszę natomiast o tej stronie ludzkiej wdzięczności, aby uczcić pamięć prawdziwych twórców Gdyni, którzy wiele w związku z tą swoją inicjatywą wycierpieli, a owocem sukcesu karmili się inni. Dzisiaj obaj nie żyją, ale jakiś sumienny historyk odgrzebie z niepamięci ich zasługę. Jestem o to spokojny”.

Jak widzimy akcja zakończyła się sukcesem, ale jakże mogłoby być inaczej, gdy dwa narody (Polacy i ten błyskawicznie zawiązany komitet żydowski) pracują wspólnie nad rozwiązaniem problemów jednego tylko narodu. Nieco gorzej przedstawiała się sytuacja, gdy narodów gotowych do współpracy nie było i gdy Polacy (w tym Młynarski) mieli się zająć problemami rodaków. Poczytajmy bo warto:

„Przybywali również uchodźcy z naszych ziem, których działania wojenne zmusiły do szukania schronienia na wschodzie (…) Cała ta masa kilkakrotnie przerastała masę żydowskiej emigracji tranzytowej. Nie dało się uniknąć niedociągnięć i nadużyć. Mnożyły się skargi i żale”.

Młynarski wysunął więc projekt utworzenia Urzędu Emigracyjnego, któremu zaczął dyrektorować. Warto ten fragment przeczytać uważnie, jest w nim bowiem zawarta kwintesencja tego, w jaki sposób można poradzić sobie w każdym urzędzie, w każdym systemie i w każdym fragmencie historii XX-wiecznej Polski:

„Stanowisko przyjąłem pod warunkiem, że warunkiem, że sprawy repatriacyjne, łączone z moim urzędem, będą leżeć w całkowitej kompetencji wicedyrektora (…). Minister uznał słuszność mego zastrzeżenia i otrzymałem specjalne pismo zwalniające mnie od odpowiedzialności za sprawy repatriacyjne. Bardzo przydało się to pismo w niedługim czasie, gdy z powodu niedociągnięć w opiece nad repatriacją, zaczęła się nagonka na nowy urząd i w związku z tym na moją osobę”.

Zabezpieczywszy się przed odpowiedzialnością za kończące się i bardzo kłopotliwe sprawy repatriacyjne, mogłem kontynuować moją pracę naukową, której od czasu przejścia do służby urzędniczej nie zaniedbywałem. Kierownictwo wydziałem emigracyjnym nie absorbowało całego mojego czasu”.

Jak widzimy, sprawy trudne wcale nie oznaczają, że są czasochłonne, czy zanadto absorbujące, zwłaszcza wtedy, gdy jest się odpowiednio „zabezpieczonym”...

Zapytacie dlaczego porównuje Młynarskiego do Sorosa. I jeden i drugi to finansista i jeden i drugi mieli do czynienia z obsługą „ruchów migracyjnych”. Feliks Młynarski nie dorobił się fortuny takiej jak Soros. Wprawdzie zabezpieczał swe środki bardzo profesjonalnie, ale spychacze historii zasypywały jego oszczędności i lokaty grubą warstwą gruzu, spod którego naprawdę niewiele dało się wydobyć. To także bardzo ciekawe wątki tych wspomnień, ale ich na razie nie ruszę.

Jeszcze raz polecam tę książkę gorąco (jest kilka nie za drogich egzemplarzy na allegro). Jeszcze nie raz będę się do niej odwoływał, bo Feliks Młynarski znał wiele ważnych spraw od podszewki i wielu ważnych przedsięwzięciach bankowych i finansowych uczestniczył (wystarczy zajrzeć do spisu treści, by poznać zakres jego działalności) ważne wyjazdy, ważne negocjacje, ważne pożyczki i ten walec historii, który toczy się i zgniata wielu, ale przeciez nie tych, którzy siedzą blisko zmieniających się co jakiś czas kierowców.

Wróćmy jeszcze do Żydów i do Gdyni. Próbując wygrzebać coś na ten temat, trafiłem na artykuł z „Wyborczej”. Jego autorem jest Michał Sikora, a jego tytuł to „Gdyńscy Żydzi”.

„Dziś wiadomo, że przed wojną w Gdyni zamieszkiwało ok. 5 proc. ludności żydowskiej, co stanowi ok. 6 tys. osób. Wiadomo też, że ok. 60 proc. gdyńskich lekarzy i adwokatów było Żydami. Gros Żydów pracowało w handlu - hurcie, spożywczym, w zaopatrzeniu statków, handlu owocami południowymi czy rybami (…).

Wprawdzie pierwsi Żydzi pojawili się w Gdyni tuż po I wojnie światowej, ale było ich niewielu, a rodzaj zarządu gminy powstał w naszym mieście dopiero w 1932 roku jako filia okręgowej gminy w Kartuzach. Władze powiatowe tej gminy mieściły się natomiast w Wejherowie...”

Pan Michał pisze jeszcze, że w przeddzień II wojny światowej Żydzi gdyńscy podobnie jak ich gdańscy pobratymcy zaczęli masowo emigrować na Zachód w obawie przed hitlerowcami.

Zapytacie jak masowy był to ruch. Odpowiedzi na to pytanie udziela Agnieszka Wróbel w książce „Żydzi w Gdyni w latach 1926-1939”.

„W roku 1935 na terenie Gdyni przebywało 3723 Żydów. W roku 1937 na terenie Gdyni przebywało 4897 Żydów. W roku 1939 na terenie Gdyni przebywało ich ok. 700 wedle Samuela Drucka”.

Prawda, że spadek liczebności robi wrażenie?

Jak widzimy po analiza ilościowa ludności zamieszkałej w wielkich portach może jednak na coś się przydać. A dramatycznie zmieniająca się statystyka mieszkańców, zwiastować coś równie dramatycznego. Miejmy nadzieję, że Centralny Port Komunikacyjny zwiastunem żadnych dramatów nie będzie.

---

tagi: żydzi  emigracja  gdynia  feliks młynarski 

	betacool
	30 czerwca 2018 23:17

50     4246    14 zaloguj sie by polubić