makulektury z 19 stycznia 2023 r.

Agnieszka Kastory, Żegluga Dunajska w polityce międzynarodowej w XX wieku, wyd. Historia Iagellonica, Kraków 2011, s. 340

Czy pionki powinny marzyć o udziale w Wielkiej Grze, Szkoła Nawigatorów, Opricznina, wyd. Klinika Języka, s.226

 

Maciej Robert w swoim eseju dotyczącym Suliny, czyli miejsca, w którym jedna z odnóg Dunaju wpada do Morza Czarnego, wspomniał o legendzie, która opowiada o tym, że Helios–Słońce zapragnął zmienić stan cywilny. Niestety żadna z panien na wydaniu nie była tak piękna, jak jego siostra nazywana lokalnie Ileaną Cosânzeaną, czyli Księżycem. Ileana musiała czuć się przymuszona, bo wprawdzie zgodziła się na ślub, ale bardzo obawiała się klątwy niebios za kazirodztwo. A jako, że była nie tylko piękna, lecz także inteligentna, by nie powiedzieć przebiegła, wymusiła na bracie, że i owszem mogą zawrzeć dozgonny związek, ale pod pewnymi warunkami. Ślub ma być udzielony przez kapłana z wosku, ma odbyć się w kościele z wosku, który znajduje się po drugiej stronie woskowego mostu. Helios wyszedł na zapalczywego i zaślepionego swymi ognistymi żądzami, bezrefleksyjnego durnia, bowiem przystał na te warunki bez wahania. Kiedy jednak wszystko było gotowe, most stopił się pod stopami Słońca i niedoszli nowożeńcy wpadli do wody i ze śmiertelnego zagrożenia musiała ratować ich instancja najwyższa. Tak to opisał autor eseju:

„Bóg ulitował się nad nimi i nie pozwolił im zginąć – umieścił Słońce po jednej stronie nieba, a Księżyc po drugiej, aby mogli się widzieć, ale nie mogli spotkać. W różnych wersjach tego podania Ileana przybiera różne imiona – raz jest to Diana, raz Luna, a raz Selina bądź Sulina. Densuianu podejrzewa, że to właśnie w okolicy czarnomorskiego wybrzeża u ujścia Dunaju miała odbyć się według legendy uroczystość zaślubin brata i siostry”.

Mnie w tej legendzie zdumiewa zapobiegliwość Księżyca, czy może „Księżyczki”, która postawiła na drodze do złamania kazirodczego tabu aż trzy rodzaje zabezpieczeń; z czego dwa religijne, czyli kościół i kapłana. Domyślamy się, że reakcja dwóch ostatnich bezpieczników na fizyczne właściwości Heliosa byłaby równie gwałtowna. Okazało się jednak, że pierwszy poziom zabezpieczeń jest wystarczająco skuteczny i wszelkie niecne zamiary przekraczania mostów przerzucanych nad Dunajem, kończą się studzącą niecne zapędy, śmiertelnie groźną kąpielą.

Angielska wikipedia podaje jeszcze inne wersje legendy. W jednej z nich „Księżyczka” próbowała opóźnić ślub, prosząc Słońce o stworzenie żelaznego mostu nad Morzem Czarnym i drabiny do nieba. Tu więc także mamy wielostopniowe trudności, które jeśli nie oprą się o samo niebo (a raczej nie oprą), to wcześniej, czy później Słońce było skazane na to, że jego chuci, ostudzi czarnomorska toń.

Zupełnie inne legendy związane z Ileaną opisuje rumuńska wikipedia, która przedstawia ją głównie jako mądrą wróżkę wtajemniczoną w dobroczynną magię. W jej przygodach towarzyszy jej męski bohater Făt-Frumos, przedstawiany zazwyczaj jako najmłodszy syn cesarza, który podobno często stawiany był przed licznymi łamigłówkami związanymi z wyborem trasy, którą ma podążać. Gdy pytał starą kobietę o właściwą drogę, starucha odpowiadała mu w mniej więcej taki deseń:

„Jeśli skręcisz w prawo, będziesz smutny; jeśli skręcisz w lewo, również będziesz smutny”.

Młodzieniec ten, zdaniem lokalnych badaczy, miał uosabiać tragiczną sytuację narodu rumuńskiego, który zazwyczaj stawiany był przed wyborem między dwoma równie niefortunnymi opcjami: sprzymierzyć się z wrogami lub walczyć z nimi.

Ale wróćmy ze sfery lokalnej mitologii na tak zwaną ziemię. Raz jeszcze skorzystam z pracy pana Macieja Roberta, który również stwierdził, że baśnie baśniami, ale istnieje oprócz nich tak zwana sfera rzeczywistości. Uczynił to nie stosując zaproponowanej przeze mnie matematycznej metafory, która nazwała Dunaj przebiegającą przez Europę osią X, aczkolwiek i on o pewnej osi wspomniał:

„Piękno tej legendy każe umieścić ów prehistoryczno-mityczny punkt startowy sulińskiej sinusoidy dziejowej ponad osią odciętych. Potem – aż do wieku XIX – była wielowiekowa cisza. Do roku 1856, kiedy pod koniec wojny krymskiej ówczesne mocarstwa – Wielka Brytania, Rosja, Austro-Węgry, Turcja, Francja, Prusy i Włochy – powołały na mocy traktatu paryskiego Europejską Komisję Dunaju (Commission Européenne du Danube/European Commission of the Danube). Głównym zadaniem komisji, która swoją kwaterę miała właśnie w Sulinie, było uczynienie dolnego Dunaju rzeką żeglowną. Prace komisji, które zaplanowano na dwa lata, trwały aż do II wojny światowej, a koncentrowały się przede wszystkim na Regulation, czyli zamienieniu w żeglowny kanał środkowej odnogi wpływającego do Morza Czarnego Dunaju, odnogi zwanej tak jak miasto leżące u jej końca – Sulina. Prace prowadzone w delcie Dunaju wyrastały jednak ponad aspekt hydrologiczno-melioracyjny. Usprawnienie żeglugi rzecznej miało charakter ekonomiczny, ale też polityczny – Komisja stała na straży obcych kapitałów i de facto pełniła rolę międzynarodowego nadzorcy nad wydarzeniami w Europie Środkowej. Było to porozumienie ponad podziałami. Tak naprawdę w Sulinie narodził się zalążek idei zjednoczonej Europy. Sama Sulina stała się zaś kosmopolityczna. Wspomnieć trzeba, że w pracach nad przystosowaniem kanału Sulina do żeglugi (nadzorował je Anglik Charles Hartley, który zdobywał w Rumunii pierwsze szlify w tym fachu – w latach późniejszych pracował przy poszerzaniu Kanału Sueskiego i prostowaniu szlaku wodnego przez meandry Mississippi) udział brało wielu cudzoziemców”.

I dalej:

„Tu człowiek czuje się w jak w koloniach. Handel lewantyński przyciąga różnego pokroju awanturników, którzy włóczą się tutaj, by coś złowić w mętnej wodzie Dunaju. Mozaika ras, rozmaite nacje, typy, języki. Maleńki światek komisji – to Europa w miniaturze; ma ona swoje dekoracje, kulisy, protokół dyplomatyczny, żyje własnym życiem. To krąg zamknięty, nieprzenikniony, izolowany doskonale. Komisja trzyma się z daleka, pod maską grzeczności ukrywa słabość powiązań z rdzenną ludnością, wśród której przebywa tutaj u bram Wschodu”.

Muszę przyznać, że kwestie poruszane przez autora są naprawdę ciekawe i istotne. To nazwanie wprost Komisji Dunajskiej „międzynarodowym nadzorcą nad wydarzeniami w Europie Środkowej”, „porozumieniem ponad podziałami”, „zalążkiem idei zjednoczonej Europy” skłonić może do ciekawych refleksji. Musimy bowiem spróbować zmierzyć się z kwestią tego, czy UE jest rzeczywiście spadkobiercą Komisji i czy rzeczywiście sensem jej istnienia jest „międzynarodowy nadzór nad wydarzeniami w Europie Środkowej”, a jeśli tak - to, co to oznacza dla tego regionu?

Gdybyśmy mieli wyciągać jakieś wnioski na przyszłość, to być może watro zerknąć, jak Maciej Robert spogląda na to, co czeka opisywaną przez niego Sulinę:

„Wrota Suliny zamkną się całkowicie i na zawsze. Człowiek zostanie pokonany przez naturę. Spróbuje otworzyć sobie inną odnogę rzeki. Porzucona Sulina zniknie jako miasto”.

Dobrze, że autor rzeczonego zdania nie wspomniał nieopatrznie o Naturze 2000, bo nasz Greenwatcher ugotowałby się zapewne na twardo. Tak, czy inaczej Marek Robert uznał, że walka jest skazana na niepowodzenie, skoro najwięksi kanałowi spece, grzebiący przy Suezie i Misisipi nie poradzili sobie z siłami wyższymi.

Co warto zauważyć, autor wspomniał o „człowieku, który spróbuje sobie otworzyć sobie inną odnogę rzeki”. I rzeczywiście nowy naddunajski zarządca, przystąpił raźno do dzieła i to z rozmachem, o którym angielscy kanalarze mogli sobie tylko pomarzyć. Tak oto, o wielkim kanale Dunaj - Morze Czarne uczy wikipedia:

„Decyzję o budowie kanału podjęło 25 maja 1949 roku Biuro Polityczne Rumuńskiej Partii Komunistycznej. Jego przywódcy utrzymywali, że do wybudowania kanału zainspirował ich Stalin oraz radzieckie doświadczenia w wykorzystaniu pracy przymusowej więźniów w robotach publicznych (w tym także przy budowie kanałów). W 1950 roku przyjęto ustawę o pracy przymusowej, która to praca miała stanowić element „reedukacji wrogich elementów”. Obozy pracy przymusowej powstawały w rejonach, w których wytyczono trasę kanału już w 1949 roku. Do 1953 roku liczba więźniów zaangażowanych jednocześnie w pracach przy budowie kanału sięgnęła 60 tys. osób. Podstawowym narzędziem ich pracy były oskardy i łopaty. Szacuje się, że w sumie w tych pracach uczestniczyło około miliona rumuńskich więźniów, i że w konsekwencji ciężkich warunków pracy przy budowie kanału, chorób i głodowych racji pokarmowych ok. 200 tys. osób zmarło. Dlatego też projekt ten nazywano „kanałem śmierci” (Canalul Morţii) oraz „cmentarzem rumuńskiej burżuazji”.

Skala działań, przyznacie sami, mogła się równać, tym zleconym Heliosowi przez „Księżyczkę”, dotyczącym budowania mostu przez Morze Czarne, czy drabiny do nieba. To przypomnienie nie jest takie „od czapy”, bo choć projekt na pewnym etapie zaliczył zgon (unicestwiając w międzyczasie drodze tak jak wielu przedstawicieli lokalnej burżuazji), to po jakimś czasie za jego kontynuowanie wziął się Helios powszechnie znany jako „słońce Karpat”:

„W 1953 roku prace wstrzymano w związku z trudną sytuacją gospodarczą w kraju i podjęto je dopiero w 1973 roku na mocy decyzji Nicolae Ceauşescu. Prace nad główną odnogą ukończono w maju 1984 roku, zaś nad odnogą północną – w październiku 1987 roku”.

Jak widzimy „Słoneczny Nikolae” zakończył prace sukcesem. Nie cieszył się nim zbyt długo i możemy się tylko domyślać, czy kanał nie stał się przypadkiem zwieńczeniem jego grobowca i potwierdzeniem legendarnej klątwy starej wiedźmy: „Jeśli będziesz kopał w prawo, będziesz sztywny i smutny; jeśli skręcisz w lewo, również będziesz sztywny i smutny ”. Warto zerknąć, jak bilans owych hydrologicznych skrętów ocenia wikipedia:

„Przy budowie kanału zostało przemieszczone 381 mln m³ ziemi, więcej niż przy budowie Kanału Sueskiego o 25 mln m³, a o 140 mln m³ więcej niż Kanału Panamskiego, 5 mln m³ betonu zużyto do budowy śluz i umocnienia brzegów kanału. Szacuje się, że koszt budowy kanału wyniósł około 2 mld dolarów, który miał się zwrócić w ciągu 50 lat. Jednak roczny dochód generowany przez kanał w roku 2005 wyniósł nieco ponad 3 mln euro, co oznacza, że kanał nie będzie rentowny przez co najmniej 500 lat”.

Wygląda na to, że gdy „słońce Karpat” było już tuż, tuż i chciało sięgnąć drabiną do nieba, czy jak kto woli dokładniej – drożnym Dunajem do Morza Czarnego; most zlepiony z wosku historii nagle się pod nim zawalił i do gry wkroczyła spadkobierczyni Europejskiej Komisji Dunaju, czyli Unia Europejska. Jak widzimy, współczesna encyklopedyka spogląda na ekonomiczne perspektywy dotyczące tych drożnych przecież odnóg Dunaju, niczym pan Marek Roman na perspektywy Suliny, oddalając ewentualne korzyści z tego wodnego mostu na jakieś pięć wieków naprzód.

Z "Niepięknej ciszy nad modrym Dunajem" wiemy już, że najbardziej do przejęcia dunajskich dóbr wszelakich, garnęły się Niemcy. Wydawać by się mogło, że tak zaawansowane technologicznie państwo, bez trudu mogłoby sobie poradzić z technologią utwardzania wosku i zwiększeniem jego odporności na działanie promieni UV; a cóż dopiero z urentownieniem szeroko otwartej wodnej drogi między Morzem Czarnym a Morzem Północnym.

Gdy uważnie przeczytamy fragmenty artykułu pani Agnieszki Kastory p.t. „Znaczenie Dunaju w europejskiej sieci dróg wodnych”, to okaże się nad modrą rzeką rzeczywiście ciąży jakaś kosmiczna wręcz klątwa:

"Najważniejszy jest oczywiście basen Renu ze względu na poziom rozwoju gospodarczego oraz infrastruktury żeglugowej, a także liczbę ludności. Około 80% towarów przewożonych rzekami w Europie płynie Renem.

Basen Dunaju jest uznawany za drugi pod względem znaczenia. Może stanowić połączenie między morzami Północnym a Czarnym. Jednak Dunajem i Kanałem Europejskim przewozi się jedynie około 9% towarów transportowanych rzekami".

Tyle potencjalnie zainteresowanych państw naddunajskich… i taka porównawcza klapa. Pani Agnieszka wydaje się wierzyć w to, że do chwycenia pełnego wiatru w żagle nie potrzeba wiele, ale dostrzega też istotne dysproporcje, a nawet pewne dominanty:

"Warunkiem rozwoju żeglugi dunajskiej jest modernizacja infrastruktury i floty rzecznej. Wprawdzie w rejon Dunaju napływa kapitał zachodni i pojawiają się nowe jednostki pływające, ale pracownicy wolą pracować w żegludze reńskiej.

Uzyskanie połączenia z Renem poprzez Kanał Europejski nie przyczyniło się do zwiększenia dynamiki rozwoju żeglugi dunajskiej. Kanał jest wykorzystywany poniżej swych możliwości: rocznie można nim przewieźć 15 mln ton towarów, natomiast obecnie przepływa nim około 10 mln ton, z czego tylko około połowa wpływa z Dunaju. Nie jest to wiele, zważywszy na to, że rocznie europejskimi rzekami przewozi się około 400 mln ton towarów. Dunajskie statki wpływające na Ren stanowią 2% floty reńskiej, statki reńskie zaś wpływające na Dunaj stanowią 15% floty dunajskiej. Na Renie nadal dominującym kierunkiem transportu jest kierunek z południa ku północy do portów ARA (Amsterdam, Rotterdam, Antwerpia)".

Cóż mogę rzec. Ja do optymistów co do zwiększenia znaczenia żeglugi naddunajskiej nie należę, bo wychowałem się na opowiadanych przez babcię legendach i czytanych nieco później baśniach, a nie na fachowych ekonomicznych analizach. Dlatego sądzę, że istnieje coś takiego jak naddunajska klątwa i że używając słów Marka Romana „czuwa nad tym krąg zamknięty, nieprzenikniony, izolowany doskonale”.

Alternatywne drogi połączeń łatwiej długotrwale blokować lub wręcz unicestwiać. Wpisują się w tę zasadę i wydarzenia związane z powstaniem Chmielnickiego, i moskiewsko-szwedzki potop i katastroficzne przypadki towarzyszące powiedeńskim mołdawskim wyprawom Sobieskiego, a także „Wielka Gra” stoczona między Anglią a Rosją o drogę do Indii (patrz Nawigator „Opricznina”).

Opisywany niedawno na SN przez ojca Wincentego, Północny Szlak Morski, także będzie podlegał temu prawu. Nowe szlaki to bowiem nie tylko konkurencja, czyli mniejsze zyski czerpane ze szlaków istniejących. To także koszty ich wytyczenia i ich ochrony. To także najprawdopodobniej konieczność małżeńskiego konsensusu między kosmicznymi siłami, z których ta silniejsza zazwyczaj domaga się uległości, a ta słabsza na wszelkie możliwe sposoby stara się od tej presji uchylić.

Na razie w tej naddunajskiej układance panuje coraz kosztowniejsze status quo. Ukraińska wojna sprawiła, że większość towarów nadal płynie starymi drogami, czyli przez Dardanele i Renem, który wciąż nie może „popłynąć na wschód”. W tym zamieszaniu nikt już nie pamięta o niedawnych licznych składach pociągów odprawianych na granicy Ukrainy i Polski i o Via Carpatia, która, posługując się metaforyką tej opowieści, byłaby zapewne ogromnym mostem przerzuconym ponad Dunajem. Przecięcie się osi trasy prowadzącej z Ukrainy z drogą wiodącą z południa na północ, kompletnie rozmija się z miejscem przecięcia osi Y (Renu) z osią X (Dunajem). I stąd chyba ta nieziemska awantura.

Gdy o tym piszę, w głowie kłębi mi się niespokojny rój myśli, które mogą dręczyć jedynie próbujących porządkować swój ogląd świata, wiejskich historyków amatorów. Bo czyż nie zastanawiający jest fakt, że na przestrzeni wieków nad Dunaj, siłą jakieś ogromnej grawitacji ciągnęły hordy przeróżnych „barbarzyńców” – Gotów, Hunów, Awarów, wschodnich Słowian, Madziarów, Połowców, Pieczyngów i Tatarów. Z kolei kontrola szlaku przez Dardanele podlegała przez ostatnie dwa tysiąclecia bardzo nielicznym operatorom. Na dodatek te stabilne podmioty potrafiły na naddunajskie hordy zręcznie wpływać. Jestem świeżo po lekturze książki Edwarda Thompsona p.t. „Hunowie”, która opowiada o gwałtownym wzlocie i upadku tego ludu. Autor stwierdza, że bez zewnętrznej pomocy technologicznej (broń) i finansowej żadne dokonane przez nich podboje nie mogły mieć miejsca. Dodam tylko, że wtyczkę z zasilaniem barbarzyńskich hord wyciągnęło Bizancjum wykonując dwa proste ruchy. Pierwszym była likwidacja targów w miasteczkach naddunajskich, a drugim, zakaz eksportu broni. Opis upadku Hunów odnajdziecie na jednej stroniczce (s.150) tego dzieła, takie okazało się to łatwe. Ekstrapolując te rewelacje na teraźniejszość, wypada czujnie się przyglądać, co się wkrótce stanie z planami budowy jarmarków przy trakcie zwanym Via Carpatia i z dostawami broni dla tego regionu. Tego, że ktoś będzie próbował wyciągnąć „wtyczkę z zasilaniem” jesteśmy pewni już dziś. Niestety ta świadomość nie chroni nas przed niepewnym jutrem.

Pora kończyć tę opowieść.

Wróćmy więc raz jeszcze nad modre wody. Ktoś rzeknie, że Dunaj to nie Dardanele, i że była i jest to bystra droga wodna nieporównanie trudniejsza do przebycia niż przesmyk między morzami. To oczywiście prawda, tyle że dla połączenia z południa z północą i wschodu z zachodem Dunaj jest drogą nieporównanie krótszą. Trudność jej przebycia, stawia pod znakiem zapytania, pewna znana starożytna opowieść. Jest nią historia Argonautów, których droga powrotna ze złotym runem wiodła właśnie Dunajem i to pod prąd! Z tego, co opowiada ta nieprawdopodobna wręcz historia, udało się ją pokonać i jakimś nieziemskim cudem wpłynąć nawet na Adriatyk.

Nie odmówię sobie zamieszczenia tu dwóch map, w których to (mapach) Mniszysko każe nam dostrzegać istotę rzeczy, bo w nich właśnie dostrzec ją najłatwiej.

Obie będą związane właśnie z podróżą Argonautów. Pierwsza wytycza samą trasę, a druga (dodam, że fascynująca) oddaje istotę rzeczy, czyniąc to w sposób poetycko-metaforyczny. Trzymajcie się w tej podróży palcem po mapie (znalezionej na angielskiej Wikipedii) bardzo mocno. Polecam baczny ogląd nie tylko umieszczonego nad Dunajem obrazka. Ciekawa jest zwłaszcza mała mapka umieszczona w lewym górnym rogu. Zwróćcie uwagę na dwa szlaki wodne, które mają NIENATURALNĄ tendencję do dalekiego sięgania na północ. Greewatcher dostrzeże tu zapewne obszar bujnego zalesienia, nad którym dyskretną pieczę sprawuje zapewne obfita boginka zwana Naturą z mocno zaokrągloną metryczką Co dostrzegą inni Nawigatorzy okaże się zapewne w komentarzach pod tekstem.

Trasa pokonana przez Argonautów

ARGONAUTICA

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/MapoftheVoyageoftheArgonauts.jpg/1280px-MapoftheVoyageoftheArgonauts.jpg

Poniżej link nieco ułatwiający czytanie napisów z mapy. Tłumaczeniami metafor internet czeka na Nas.

https://orteliusmaps.com/topnames/ort226.html

P.S. Dodatkowy smaczek jest taki, że król Jan Sobieski był zacnym członkiem Akademii Argonautów, którą już tu kiedyś opisywałem zadając pytanie: „Kto zgarnął weneckie globusy?”. Na to pytanie nie udzieliłem wtedy wiążącej odpowiedzi, ale mam wrażenie, że pozostajemy „na kursie i na ścieżce”, by z tą kwestią się porządnie zmierzyć.

Pod poniższym linkiem trzy egzemplarze książki o Dunaju i Komisji, która przez pewien czas zdaniem poznanego dziś eseisty, sprawowała dyskretną kontrolę nad środkową Europą.

https://allegrolokalnie.pl/oferta/agnieszka-kastory-zegluga-dunajska-7w6

 

 

---

tagi: wojna  niemcy  jan iii sobieski  szlaki  mołdawia  szlaki handlowe  ue  słońce  via carpatia  księżyc  dunaj  hunowie  morze czarne  sulina  agnieszka kastory  marek robert  ileana  helios  europejska komisja dunajska  barbarzyńcy  agronauci 

	betacool
	19 stycznia 2023 19:17

92     2955    15 zaloguj sie by polubić