Nie powiem, że nie lubię być czasami wyręczany. Chciałem się zająć symboliką sowy, ale okazuje się, że o tej symbolice, krąży w internecie wiele tekstów i to poważnych. Żeby nie padł zarzut, że są to produkty ze sfery pop, podeprę się opracowaniem napisanym przez naukowca, którego zainspirowały sowy ze stiuków znajdujących się w starym gmachu Politechniki Gdańskiej.

Artykuł Marcina Stanisława Wilgi nosi tytuł "Sowa ptak kontrowersyjny". Oto jego fragment:

"Spośród około 230 gatunków sów, niektóre towarzyszą człowiekowi od dawna, zajmując też ważne miejsce w wielu kulturach. Znano je m.in. w starożytnym Egipcie, co znalazło odbicie w znaku hieroglificznym, który oznaczał noc, zimno, bierność, zgon, królestwo nocnego Słońca, boga Ra (Re) płynącego nocą w łodzi przez podziemny Nil z zachodu na wschód. W starożytnej Babilonii sowa była zwiastunem śmierci. Do tego mitu nawiązał William Szekspir, zapowiadając w dziele pt. „Juliusz Cezar” śmierć imperatora: „Wczoraj w samo południe sowa siadła na rynku pohukując i kwiląc”. Krzyk sowy w nocy utożsamiano z krzykiem kobiety zmarłej w połogu lub rozpaczającej po swym zmarłym dziecku. (...) W sowę zamieniona została także córka piekarza, gdy odmówiła chleba dźwigającemu krzyż Jezusowi („Sowa była córką piekarza” – mówi Ofelia). W antycznej Grecji uczyniono z sowy symbol mądrości, atrybut Ateny, a także miasta Aten i tamtejszej Akademii. Greckie powiedzenie: „wozić sowę do Aten” odpowiada polskiemu – „nosić drwa do lasu”, czyli spełniać pracę bezsensowną, niepotrzebną, nie przynoszącą nikomu żadnego pożytku. Popularność sowy znalazła odbicie w umieszczeniu jej wizerunku na monetach attyckich. Stąd łacińskie powiedzenie „noctua volat” (sowa fruwa), znaczyło w przenośni: pieniądz zmienia właściciela – ktoś bierze łapówkę. Obserwując naszą rzeczywistość, można śmiało powiedzieć, że „w powietrzu aż roi się od sów”. Jako ptak mądrości, a nie korupcji i śmierci, sowa jest symbolem nauki i nocnych studiów. Będąc ptakiem Ateny, zapewne chodzi tu o puszczyka (Strix aluco) lub pójdźkę, jest wyobrażeniem wiedzy racjonalnej (w przeciwieństwie do wiedzy intuicyjnej reprezentowanej przez orła), a także wiedzy tajemnej, gnozy.

Sowa była także atrybutem Asklepiosa, a więc i medycyny. Od czasów antycznych do współczesnych utrzymuje się jej związek z muzami, filozofią, sztuką i literaturą. W interpretacji chrześcijańskiej sowa przybiera sprzeczne znaczenia. Jest przede wszystkim atrybutem nauki świeckiej w przeciwieństwie do teologii reprezentowanej przez krzyż. Dlatego według niektórych osób jest symbolem braku wiary i reprezentuje tych, którzy nie pragną światła zbawienia (mowa tu o heretykach, mędrcach i filozofach). Inni dostrzegli w niej atrybut świętego pustelnika, a nawet Chrystusa w nocnej pomroce cierpienia. „Jeszcze inni, zwłaszcza w średniowieczu, upatrywali w niej symbol Synagogi głoszącej chwałę Prawa, ale nie dostrzegającej światła ewangelii; była wyobrażeniem złości, kłamstwa, oszustwa, hipokryzji, Szatana jako Księcia Ciemności”.

Przyznaję się bez bicia, że tytułu powieści Marka Hłaski - "Sowa córka piekarza" nigdy bym z opowieściami z czasów Chrystusa nie skojarzył. Równie łatwo moglibyśmy przegapić tajemny związek sów z młynami, które trudno było nam symbolicznie umiejscowić w naszej opowieści i w naszych dotychczasowych poszukiwaniach. Sowa to symbol, odmowy Chrystusowi, odmowy rzeczy podstawowej i to w momencie, gdy potrzebował On wsparcia najbardziej.

Jeśli poszukamy sowy na obrazach związanych z męką Jezusa to uda nam się ją znaleźć. Zbawiciel ponoszący największą ofiarę i przygwożdżony, a u jego stóp Sowa - córka piekarza? Ta, która nie chciała Mu pomóc, nie chciała ponieść żadnej ofiary...

To oczywiście jedna z możliwych interpretacji. Możemy poszukać ich więcej, a znajdziemy choćby tu: Symbole pod krzyżem – „Ukrzyżowanie” Messiny

"Na samym dole, tuż przy ramie obrazu, znajdują się dosyć istotne elementy, które łatwo przeoczyć, wobec doniosłości sceny męki pańskiej i szczegółowości pejzażu. Są to cztery detale, kolejno patrząc od lewej: puszczyk, czaszka, zając i zwój papieru. Sowa, która przysiadła na samotnej gałązce, posiada wiele znaczeń. Przez egzegetów biblijnych jest uważana za zwierzę nieczyste. Puszczyk namalowany za dnia nie konotuje nic dobrego. W scenach pasyjnych symbolizuje naród żydowski, który odwrócił się od wiary w Jezusa jako Mesjasza, tak jak sowa odwraca się od światłości dnia".

Mogłoby się zdawać, że nic i nikt dobrego imienia sowie nie zwróci i nie wywalczy, a tu przychodzi brawurowa duchowa odsiecz - nosi ona nazwę "Biblijnego ZOO", którego głównym kreatorem jest o. Tomasz Rojek. Oto trzyminutowy odcinek opowiadający o sowie.

Powiem, że te 186 sekund robi duże wrażenie, bo dominikanin, dość nieudolnie próbujący narysować ptaka nocy, wypowiada taką kwestię:

"A co się stało z chrześcijanami? Chrześcijanie patrząc na sowę, która opowiadała o złu i zwiastowała do... zło... Ale zobaczcie, jak na sowę popatrzy się w nocy, to w jej oczach widać światło. A jeżeli w oczach sowy w nocy, czyli w najgorszym takim strachu widać światło...Widać to światło? Trochę widać... to znaczy, że jest to Chtystus, który zbawia i daje mądrość nową, mądrość zmartwychwstania. I chrześcijanie przechrzcili sowę z takiego strasznego i smutnego zwierzęcia, na zwierzę które mówi o mądrości. I od tego czasu sowa stała się symbolem mądrości".

Gdybyśmy mieli pójść tropem proponowanym przez ojca Tomasza, to na obrazie de Messiny powinniśmy szukać Chrystusa wcale nie na krzyżu, ale w małych oczkach sówki.

To "przechrzczenie" sowy przez chrześcijan na ptaka nowej mądrości, jest także treścią dość śliską. Jeszcze Aleksander Fredro wymyślanie głupot nazywał "płodzeniem sów w głowie", a Wyspiański, chcąc podkreślić głupotę jednego ze swych bohaterów, imputował mu "sowi mózg". Sowa jako symbol mądrości to przede wszystkim efekt zabiegów ze sfery uczelniano-propagandowej ciągnącej z Zachodu. To stiuki w Gdańsku, Sowa z Kubusia Puchatka, z Harrego Pottera, to logo uniwersytetów w Londynie, czy wielu innych miastach.

 

 

Ale wróćmy do biblijnych kreskówek. Moglibyśmy rzec, że wywód ojca Tomasza, jeśli chodzi o interpretację symboli, kupy trzyma się kiepsko. Gdybyśmy ten mini wykład chcieli potraktować nieco bardziej dosłownie, to musielibyśmy wyobrazić sobie dominikanina, który w ciemną noc rzuca się w stronę śwecących w złowrogim gąszczu oczu, bo widać w nich światło, a jak światło, to i Chrystusa.

Średnio rozgarnięte dziecko, które oglądało kilka odcinków surviwalowych seriali, albo takich o życiu na Alasce; chyba gorąco odradzałoby ojcu Tomaszowi rzucanie się w ciemności w stronę tych groźnie świecących oczu, ale może nasz dominikanin tych seriali nie oglądał, bo akurat montował kolejne odcinki swoich performansów...

Taki o wężu na przykład (polecam dorosłym, bo to jedyne 150 sekund). Dzieciom nie polecam - bo nie! Albo taki o jednorożcu, czyli o tym jak Chrystusa przerobić na pegaza (chyba o tym, bo tak naprawdę, to nie wiem).

Jak człowiek widzi takie dzieła, to ich ocena jest dość trudna. Po pierwsze, duchownych chroni pewien kulturowy immunitet. Po drugie, tych dziełek z żadnej strony obronić się nie da. Ani od strony symbolicznej, ani w warstwie realnej. Pozostaje pytanie po co jest ten produkt. Po to, by dzieci uważały, że wszystkie zwierzątka są miłe? A jak nie są, to robimy słowno-rysunkowe czary-mary i już są? Ktoś mi powie, że niepotrzebnie się czepiam, bo to prosty przekaz kierowany do dzieci, a nie do dorosłych.

I to właśnie drażni mnie najbardziej. Dorośli tego po prostu nie obejrzą, a dzieci... bedą szukały Chrystusa w oczach sowy.

Nie będę tu już się znęcał nad dominikańskimi czarami dotyczącymi biblijnej symboliki w wydaniu dla dzieci. Zaproponuję coś dla dorosłych. Oto obraz Boscha "Ecce Homo".

Jest dla Nas o tyle intrygujacy, że jego renowacja odsłoniła pewne zagadkowe postacie.

Na pierwszy rzut oka mamy tu wydawanego na mękę Chrystusa, postawionego wobec tłumu. Po uważnym przyjrzeniu się zauważymy również sowę, a zabiegi konserwatorskie pozwoliły odsłonić kolejnego "bohatera" dzisiejszego wpisu, czyli postać w białym habicie. Nie wygląda na kogoś, kto ma szczególną potrzebę wypatrywania Chrystusa w oczach sowy. Bezpańska do niedawna kwestia, która przed renowacją była ledwie napisem na murze "Salve nos Christe redemptor" (Ratuj nas Chryste Zbawicielu) jest kwestią wypowiadaną właśnie przez zakonnika w białym habicie. 

 

Mocno zrażony opowiadaniami ojca Tomasza o symbolach, tym razem zaproponuję swoją interpretację i przesłanie.

Może postacie w białych habitach powinny się zająć wołaniem o ratunek do Zbawiciela, zamiast opowiadaniem bajek, których nic nie jest w stanie uratować, bajek czyniących same zgliszcza.

 

 

---

tagi: ukrzyżowanie  dominikanie  hieronim bosch  sowa  biblijne zoo  de messina  ecce homo 

	betacool
	24 października 2019 00:26

45     3942    15 zaloguj sie by polubić