Makulektura

Na Święta Pańskie. Kazania i szkice księży Towarzystwa Jezusowego. Tom drugi, Kraków 1913

 

Niedawno zawitał u mnie jeden z Nawigatorów. Korzystając z okazji pokazałem mu swój sezam, w którym na niemałych przecież półkach w biblioteczce nie mieści się już nic, ale za to podłoga jest jeszcze w dwóch trzecich drożna, bowiem nie leżą na niej książki. Tyle, że na jednej trzeciej leżą, a tak na dobrą sprawę, sporej ilości należałoby się bardziej godne miejsce.

Wczoraj, chcąc się przedostać w stronę półek, zacząłem torować sobie drogę. Pracy nie dokończyłem, bowiem jako jedna z pierwszych wpadła mi w ręce książka, której ponad stuletnią stronę tytułową możecie oglądać powyżej. Widnieje na niej pieczęć księdza Mariana Lisa – proboszcza w Jedwabnem.

Jedwabne – wow, wiemy już, że ksiądz Lis żył w ciekawym miejscu, pytanie czy także w ciekawych czasach? Odnalezienie odpowiedzi na to pytanie nie było trudne. Przeorując internetowe pola, trafiłem na artykuł Jana Jerzego Milewskiego dotyczący dawnych, polsko-żydowskich relacji dotyczących okolic Jedwabnego. Oto pierwszy fragment, w którym pojawił się proboszcz Marian Lis:

„W Radziłowie przed wkroczeniem wojsk sowieckich część społeczności żydowskiej utworzyła straż obywatelską, która następnie przekształciła się w milicję, a na jednej z ulic wjazdowych komuniści, głównie Żydzi, zbudowali bramę powitalną. Podobnie było w Wąsoszu, Jedwabnem i Grajewie. W Przytułach Żydzi przyjmowali Sowietów kwiatami. W relacjach podkreśla się szczególne zaangażowanie ludności żydowskiej w tworzeniu komitetów rewolucyjnych i milicji. Niekiedy zwraca się też uwagę na udział w nich pojedynczych komunistów narodowości polskiej. Na ogół jednak dominuje opinia, że w skład komitetów i miejscowej milicji wchodzili „przeważnie sami Żydzi". Tak postrzegano sytuację w Jedwabnem, Wiźnie, Stawiskach i wielu innych miejscowościach.

„Ostatnie dni września. Słuchy, że już bolszewicy się zbliżają i lada chwila będą w Lubotyniu - pisał w swoim dzienniku proboszcz tamtejszej parafii ks. Marian Lis. - Ktoś wezwał do gminy ludność, straż obywatelską etc. Do gminy przybył jakiś Żyd z czerwoną opaską na ręku i z karabinem z drugim osobnikiem - katolikiem - obydwaj obywatele zamieszkali w Szumowie. Żyd zaczyna się rządzić jak u siebie. Zasiadł za stołem w gminie nie puszczając karabinu z ręki, każe usunąć krzyż ze ściany i natychmiast wybrać Komitet Gminny. Ludność tutejsza jak baranki - słucha. Padają nazwiska kandydatów, między innymi i nazwisko kierownika tutejszej szkoły Stanisława Majdy. Ten ostatni protestuje, że do Komitetu nie chce należeć. Na to Żyd się odzywa: Co, towarzysz nie chce? Towarzysz się sprzeciwia władzy sowieckiej! Ja radzę być towarzyszowi ostrożny! Na budynku gminnym na rozkaz Żyda zawieszono kawałek płachty czerwonej na kiju".

Ponieważ mój tekst będzie dotyczył głównie poszanowania symboli religijnych, odnotujmy i zapamiętajmy ten zdjęty ze ściany krzyż…

Jak widzimy, czasy, w których żył ksiądz proboszcz także były ciekawe. Można się o tym przekonać, jeśli komuś się uda odnaleźć jego wspomnienia.

Ja jeszcze ich nie mam (z naciskiem na jeszcze), więc póki co, sięgnę do artkułu p. Milewskiego i wyłowię kolejny urywek dotyczący księdza Lisa:

„Po rozwiązaniu tymczasowych komitetów rewolucyjnych, postrzeganych jako żydowskie, szczególnie rzucającym się w oczy pod tym względem organem władzy pozostała milicja - według relacji prawie wyłącznie żydowska. Spełniała ona ważne funkcje, nie tylko porządkowe; jej członkowie informowali nowe władze o stosunkach politycznych, wskazywali adresy, asystowali przy rewizjach i aresztowaniach. Represje wobec Polaków kojarzono przede wszystkim z milicją i komunistami, co dla wielu było równoznaczne z osobami narodowości żydowskiej. Zdaniem autorów relacji z Jedwabnego, Wizny, Radziłowa i innych miejscowości najpierw aresztowano tych, do których Żydzi i komuniści mieli pretensje za wcześniejsze prześladowania; przeważała opinia, że najbardziej dokuczali i „wydawali naszych ludzi" miejscowi Żydzi, którzy stali się „prawą ręką NKWD". Ks. M. Lis w swoim dzienniku zanotował: „Z końcem listopada [1939 r.] do komitetu gminnego przychodzi nieznany mi z nazwiska, ale były mieszkaniec z Kosewa, Żyd, za jakimś interesem. Siedział dwa lata za komunizm w więzieniu z wyroku sądów polskich. Po załatwieniu interesu zwraca się do obecnych ze słowami: Komitet, czego wy narodowców nie aresztujecie?”

Już tu ustaliliśmy, że czasy, w których toczyło się życie księdza Lisa były bardzo ciekawe. Wkrótce miało się okazać, że były one także napiętnowane upiorną dynamiką i zmiennością. Oto bowiem społeczność, której wielu przedstawicieli od niedawna czerpało satysfakcję ze sprawowanej władzy, już wkrótce (po wkroczeniu Niemców) musiała radykalnie zmienić podejście względem prześladowanej nacji:

„Niemcy inspirowali też różne formy szykanowania i poniżania Żydów: wprzęgano ich do wozów, urządzano procesje z Torą, wpędzano do wody. Społeczność żydowska już od pierwszych dni nowej okupacji zwracała się do autorytetów spośród ludności polskiej z prośbą o pomoc i opiekę. Taką prośbę zanotował w swoich dziennikach pod datą 25 czerwca ks. Marian Lis z parafii Lubotyń: „Dziś wieczorem zwrócili się Żydzi przez swojego delegata z prośbą do księdza proboszcza o wzięcie ich w opiekę przed ekscesami. Ksiądz proboszcz zapewnił, że o ile to będzie w jego mocy, będzie wszystkimi siłami ich bronić przed ekscesami". O pomoc zwrócono się także do proboszcza w Radziłowie, ale - według relacji żydowskiej - jego odpowiedź była inna: „Pani Finkielsztajn udała się ze swoją świętą misją i otrzymała odpowiedź, że wszyscy Żydzi od dorosłego do małego są komunistami i że on nie jest w ogóle zainteresowany bronić ich. Na pytanie, co są winne małe dzieci, odpowiedział, że rzeczywiście nie są winne, ale on nie może żadnego dobrego słowa powiedzieć na rzecz Żydów, gdyż jego owieczki zmieszałyby go z błotem".

Jak widzimy, pola ludzkich postaw w obliczu nagłych obrotów koła fortuny, były rożne. Co ciekawe owo koło gniotło zupełnie innych ludzi w zależności od tego, czy nazwa ogumienia z tego koła, pisana była gotykiem, czy cyrylicą.

Ale zapalne płomyki, z których w czasie wojny buchnęły prawdziwe płomienie, pojawiały się dużo wcześniej. Zerknijmy do artykułu p.Milewskiego:

„Konflikt polsko-żydowski miał głównie przyczyny o charakterze ekonomicznym, ale ważną rolę odgrywało także podłoże ideologiczno-religijne. Prasa katolicka szeroko i entuzjastycznie opisywała przypadki przejścia z judaizmu na katolicyzm - na ogół związane to było z zawarciem związku małżeńskiego. W tygodniku „Życie i Praca" drobiazgowo opisano chrzest 19-letniej Racheli Trzcinki z Nowogrodu, a następnie jej ślub w katedrze łomżyńskiej z Józefem Szczygielskim. Niezadowolona ludność żydowska zebrała się na ulicy przed katedrą, zdaniem redakcji zachowała się arogancko i mogłaby sprawić swojej byłej współwyznawczyni wiele przykrości, gdyby nie zdecydowana postawa obecnej tam policji”.

Mamy tu wyznaniową awanturę przed katolicką katedrą, ale z powodu zamieszek, potrafiły doznać uszczerbku także inne obiekty sakralne:

„Do pewnych konfliktów dochodziło także wewnątrz społeczności żydowskiej, o której zróżnicowaniu, nie tylko ekonomicznym, często się zapomina. 30 VII 1938 r. w Długosiodle, pow. Ostrów Maz., na maszerujący do bóżnicy oddział żydowskiej organizacji „Bejtar" napadło 15 członków „Bundu" uzbrojonych w młotki, sztachety i żelazne pręty. Lekkie obrażenia odniosło dziewięciu członków „Bejtaru" i jeden napastnik z „Bundu"! 18 V I 1939 r. w wielkiej synagodze w Łomży syjoniści-rewizjoniści urządzili nabożeństwo żałobne ku czci ben Josefa; wówczas przed synagogą zgromadzili się ich przeciwnicy, w tym członkowie Poalej Syjon, którzy usiłowali wtargnąć do świątyni (wybili szybę) w celu uniemożliwienia odbycia się nabożeństwa. Policja rozproszyła awanturujących się”.

Mamy więc tym razem szybę wybitą w synagodze… Ja bym zapewne ten fragment przeoczył, tak jak być może w moją pamięć nie zapadłby ten zdjęty ze ściany krzyż i awantura pod katedrą na ślubie Racheli. Tyle, że trzymam książkę, której autorami są księża Towarzystwa Jezusowego, a w niej ksiądz Paweł Ruben w „Kazaniu na uroczystość poświęcenia kościoła” napisał tak:

„…jak Bóg karał pojedynczych ludzi za znieważanie świątyni Jego, tak karał także cały naród żydowski, który zaniechawszy pobożności ojców swoich, sprofanował i zbezcześcił świątynię Salomonową. Odgrażał się Bóg Izraelitom, kiedy rzekł do Salomona: Jeśli odwrócicie się wy i synowie wasi, nie naśladując mnie ani strzegąc przykazań moich i ceremonii moich, zniosę Izraela z ziemie”.

Według tego wyroku sprawiedliwości Bożej, ile razy tylko lud albo królowie bezbożną rękę ściągali na kościół, natychmiast żelazna ręka Boska dotykała ich i mściła się wzgardy domu Bożego na tronie i państwie. Skoro Salomon wystawił ołtarze bogom żon swoich – zdruzgotana została korona na głowie syna jego, a nadwyrężenie czci Boskiej pociągnęło za sobą straszniejszą karę, t.j. podział państwa. A gdy i ta kara bezskuteczna się okazała, zburzył Bóg w gniewie swoim świątynię jerozolimską, miasto spustoszył przez Rzymian, pokruszył moc królów izraelskich, obalił trony, połamał berła, a cały naród żydowski poszedł w rozsypkę. Ziściła się tedy groźba Pana Boga, błąka się teraz żydostwo po świecie wyśmiane, wyszydzone, pogardzone, bez króla i kraju, bez ołtarza i kapłanów- piętno kary i zemsty Bożej wyciśnięte mu na czole. – O Boże sprawiedliwy, jak straszne są sądy Twoje!. Któżby jeszcze śmiał znieważać Ciebie w świątyniach Twoich?

Niechże więc zguba narodu żydowskiego będzie nam przestrogą!”.

Nie wiem czy czujecie zawiłość sytuacji. W 1913 roku jakiś jezuita w książce wydanej po polsku przestrzegał przed znieważaniem świątyni i ostrzegał, że gdy się ją znieważa naród czeka zguba. Wiadomo, że tej książki nie mogli przeczytać ani żydzi komuniści, ani ci z Bundu, ani syjoniści, bo pomysł, by czytać jakieś katolickie książki, musiałby się im wydać niedorzecznym i śmiesznym. Moglibyśmy się co prawda zastanowić, czy później - z perspektywy minionych lat i milionów istnień - wiedząc o tym co się podczas wojny zdarzyło; na wybijanie szyb synagogi, na awantury przed katedrą na zdejmowanie krzyża ze ścian nie zadrżała by im ręka; słowem czy oni mentalnie byliby w stanie skojarzyć fakty i czy przez głowę mogła by im przemknąć myśl, że niegodziwość okazana wobec Boga i ludzi może poskutkować zagładą. Jak myślicie? Ja wiem, że są to myśli niepoprawne i mogą być zakwalifikowane jako antysemickie, ale co mam począć jeśli mi przyszły do głowy. Mi przyszły, ale czy im także mogłyby przyjść?

A teraz mały zwrot w tej opowieści. Ja wiem, że jak dotąd czujemy się w miarę spokojni, bowiem większa część wywodu dotyczy innego narodu. Zarysowany tu problem przewin i kary, wydaje się nas nie dotyczyć. To tylko pozór, bowiem w tej samej książce odnajdziemy fragment, który żadną miarą do narodu żydowskiego odnosić się nie może:

„Dymem oświaty odurzeni przychodzą do kościoła, a pogardliwe spojrzenia rzuciwszy na biedny, korny ludek Boży, zaczynają swą rozmowę z Panem Bogiem: nie jestem, powiadają, jak ten ciemny, nieokrzesany lud; posiadam talenta, naukę, wykształcenie, jestem dzieckiem postępu – te ceremonie kościelne nie dla mnie. Objawiłeś nam, Boże, różne prawdy – ale pytanie, czy to całe objawienie nie jest oszustwem; Kościół Twój uczy, że Chrystus założył religię katolicką, i że tylko w tej religii można być zbawionym – co za nietolerancya!”. (s.328)

A w kolejnym kazaniu Józef Holubowicz stwierdza:

„Zaprawdę, smutno to patrzeć, jak młodzi ludzie wchodzą do kościoła bez żadnej oznaki wiary i czci religijnej. Nie przeżegnają się nawet, nie uchylą kolana ni głowy, tylko przejdą po kościele, postoją chwile przy każdym filarze, zlustrują modlących się, załatwią z tym lub owym jaki interes i – jak przyszli, tak prędko odchodzą, nie uczciwszy Boga, tylko zostawiwszy zgorszenie (…).

Mury te (kościoła) mają święte namaszczenie, a więc cześć im się szczególna należy. Stąd gdyby kto krew ludzką przelał, kościół osobnym obrzędem musiałby być oczyszczony i na nowo poświęcony. Nie powinno się ani pluć w kościele, ani w żaden inny sposób zbezczeszczać świętości tego miejsca; smutno to, że przypominać to jeszcze musimy chrześcijanom”. (s.335)

Wydaje mi się, że czytając te fragmenty, większości z nas mimowolnie migają dużo bardziej współczesne zdarzenia, a tu proszę ponad 100 lat z okładem... Czy słuchając opowieści jezuitów z 1913 roku i będąc świadomym plag, które na nasz kraj w wojennych i powojennych latach spadły, kompletnie nieuprawnionym byłoby pytanie, czy nie obowiązuje tu stosunek przewiny i kary?

Jak myślicie? Ja wiem, że są to myśli niepoprawne i mogą być zakwalifikowane jako antypolskie, ale co mam począć jeśli mi przyszły do głowy…

***

P.S. To nie koniec makulekturowych przygód związanych z tym wydawnictwem. Oto między stroną 254 a 254 przez prawie 50 lat leżał w tej książce rachunek na 221 złotych. Rachunek z lipca 1973 roku opiewający na kwotę 221 złotych dotyczył oprysku ziemniaków wykonanego na zlecenie księdza Tadeusza. Domyślam się, że chodziło o zwalczanie stonki. Ot taki szczególna makulekturowa przygoda, której w przytoczonych tu kontekstach w żaden sposób wytłumaczyć, ani tym bardziej zinterpretować nie umiem. Może Wam się uda.

Oto rzeczona książka:

https://allegrolokalnie.pl/oferta/na-swieta-panskie-kazania-i-szkice

---

tagi: kościół  jedwabne   synagoga  marian lis  bezczeszczenie 

	betacool
	1 listopada 2020 21:44

25     2319    15 zaloguj sie by polubić