makulektura.pl

Makulektura nr 24 i 25

Przez szparę judasza.

 

Józef Nowicki: Wspomnienia starego działacza.

Kim Hyon Hui: Łzy mojej duszy.

 

 

Może nie wszyscy pamiętają, ale większość z nas chyba jednak tak, że w „Elegii o śmierci Ludwika Waryńskiego” przez szparę judasza zaglądała do celi śmierć. To co widziała, niestety jej nie wzruszyło, ale właśnie, ta jej niewzruszoność wobec wypalających się oczu Ludwika i jego ostatniego podźwignięcia na boku i upadku w ostatnim krwotoku, miała chwycić nas za gardło i zaszczepić w nas myśl podpalającą mury więzień.

Ja proponuję przeprowadzić teraz mały eksperyment, polegający na tym, że staniemy sobie w miejscu gdzie stała śmierć i spojrzymy przez judasza, co działo się z rewolucjonistami w więzieniach zaledwie dwie dekady później.

Trzymajcie się mocno, bo można skończyć jak Waryński – można paść i się nie podźwignąć (pisownia tekstu oryginalna):

„ Stosunek władz więziennych do więźniów politycznych, szczególnie do nas, Polaków, był bez zarzutu. Wykorzystywałem staruszka naczelnika, stale zgłaszając nowe pretensje. To mi księżyc, świecąc w okno, odbija kratę na przeciwległej ścianie, to za często dozorcy zaglądają przez „judasza”, to znów stara podłoga z zadziorami rani mi stopy. Naczelnik wszystkiemu starał się zaradzić. Zasłaniano w noc księżycową okno kocem, kocami wyścielono podłogę, trzy razy dziennie podawano do celi samowar naczelnika. Gdy wyczerpały się nasze zasoby pieniężne, a nowe jeszcze nie nadeszły, ze zdziwieniem dowiedzieliśmy się, że ktoś uzupełnia naszą kasę w administracji tak, że pieniędzy na dożywianie nigdy nie brakowało. Później dowiedziałem się od lekarza, że to władze więzienne tak się nami opiekują. Gdy gruchnęła wieść po okolicy, że w więzieniu przebywają polityczni Polacy, zaczęły niemal codziennie napływać do naszych cel szynki, kiełbasy i półgąski litewskie.

Cela moja była obliczona na dziesięciu lokatorów. Dziewięć drewnianych łóżek zostało przymocowanych do ściany. Na pokój, jak zęby, sterczały nogi od tych łóżek. Był moment, że wszystkie nogi udekorowane były wędlinami. Prokurator, gdy odwiedził mię po raz pierwszy, był zachwycony moja wędliniarnią. A gdy dowiedział się, że ja sypiam po szesnaście godzin na dobę i że mi się nigdy nie śni więzienie, rzekł: - Panie, tu właściwie pan jesteś na wolności. Żyć nie umierać. Odpowiedziałem, że rzeczywiście nie odczuwałbym więzienia, gdyby on, żandarmi i władze więzienne nie odwiedzały mnie za często..

Pomimo tych wygód (...) przy każdej sposobności wyczyniałem władzom rozmaite przykrości, powodując często, nawet w nocy, demonstracje za „krzywdy”, jakie rzekomo dzieją się reszcie więźniów politycznych i kryminalnych.

Kochany naczelnik Sławiński „damskim” w miasteczku przezywany, nieraz pytał, po co ja mu robię tyle przykrości? – Wolałbym, dziesięciu Katorżników mieć w więzieniu, niż pana. Pozostało tylko jedno, - powtarzał, - przenieść pana do mojego mieszkania, a samemu osiąść w pańskiej celi. Gdy opuszczając więzienie, powiedziałem mu „dowidzenia”, stary wykrzyknął: - Co ja panu złego zrobiłem, po co pan mnię straszy”.

Tak sobie bardzo bezbożnie wyobrażam, że gdyby śmierć wcześniej przeczytała elegię Broniewskiego, a potem spojrzała przez judasza na Józefa, to mogłaby skonać ze śmiechu i w ten oto niezwykły sposób nasz socjalista wypełniłby część planu zbawienia ludzkości (zwyciężyć śmierć). Możemy jednak się domyślić, że listę lektur obowiązkowych, układa śmierci ktoś, kto umie przewidzieć bardzo wiele zdarzeń i zapobiegliwie Broniewskiego na tej liście nie umieścił, więc śmierć nadal działa, tak jak działała wcześniej.

Właśnie w obliczu pewnej śmierci poznajemy Józefa nieco gruntowniej. Mam wrażenie, że niektórzy czytelnicy już po lekturze poprzedniego wpisu mieli bardzo wyrobione zdanie o Nowickim. Dynaq stwierdził, że to po prostu „popieprzony gnojek z niedorozwojem uczuciowości wyższej”.

Proponuję kolejny fragment wspomnień, który być może pozwoli nam się odnieść, do jakby nie było dość mocnej oceny.

Pod koniec odsiadki Józef dowiedział się o tym, że jego dziecko nie żyje:

„Zacisnąłem żeby. – Żołnierz nie płacze, rewolucjonista nie śmie. (...)

Dozorcy przynieśli spakowane moje rzeczy. Smutno mi było z powodu ciężkiej tragedii rodzinnej. Z żalem rozstałem się z więzieniem – tak się rozstaje z pierwszą w życiu kochanką”.

Jak widzimy jest tu i powstrzymywany płacz, i smutek, i nostalgia po rozstaniu z czymś bliskim. Nie możemy się uwolnić od wrażenia, że uczuciowość wyższa rewolucjonisty wznosi się na niedostępne dla nas szczyty, na które Dynaq nigdy się nie wdrapie.

Nie dowiemy się z tych wspomnień, jak dziecko miało na imię i czy było chłopcem, czy dziewczynką, ale porównanie więzienia z kochanką wali w naszą empatię jak piorunian rtęci.

O ile Józef Nowicki bardzo niechętnie pisał o swej rodzinie, o tyle dość chętnie wspominał swoich kolegów. Jednym z nich (o czym była mowa w poprzednim wpisie był James Douglas).

Z tego, co podpowiada nam wikipedia był to Polak pochodzenia szkockiego, którego przodek został sprowadzony w połowie XIX celem uruchomienia cukrowni na Ukrainie. We wspomnieniach Nowickiego, poznajemy Jamesa w takich okolicznościach:

„Puściliśmy pierwszy próbny dwupudowy transport „Promienia” i bibuły P.P.S. Transport gładko dojechał do Kijowa, gorzej było z powrotem do Lwowa. Musieliśmy przecież oblać udany wyczyn. Wydaliśmy tyle pieniędzy, że nie starczyło na zapłacenie hotelu. Zostawiłem Szymańskiego jako zakładnika i przyjechałem do Lwowa. (...) Konspirując to cośmy robili, poprosiłem kolegów o zbiorową pożyczkę na wykupienie „Olka”. Kochany James Douglas pożyczkę sfinansował, i nazajutrz przywiozłem Szymańskiego...”.

Potem James uczestniczył w poważniejszych przedsięwzięciach. Należał do Centralnego Komitetu Robotniczego Ukraińskiej Partii Socjalistycznej. Oprócz niego znaleźli się w nim Nowicki, Jaroszewski, Szymański, Meleniewski i Kaniewiec. Sami Polacy! O cóż ci Polacy walczyli? Jakże by inaczej – o niepodległą Ukrainę. Jakże oni się cieszyli, gdy w końcu udało im się zgarnąć do partii jakiegoś Ukraińca, bo tak naprawdę były z tym spore problemy, o których Józef całkiem szczerze pisze.

Jednym z pomysłów U.P.S. było zakłócenie występów we Lwowie rosyjskiego chóru:

„Akademikom radykalno-ukraińskim bardzo się nasza propozycja podobała. Obiecali tłumnie przyjść na koncert. O godz. 8-ej wieczorem młodzież polska zebrała się pod „Narodnym Domem”. Ukraińcy nie przyszli. Sami musieliśmy wtargnąć do sali i, symulując Ukraińców, śpiewać „Szcze ne wmerła Ukraina”(...) Postanowiliśmy działać bez nich – dla nich”.

Tych nieprzewidzianych zdarzeń było więcej:

„Ciekawy wypadek zaszedł w miejscowości Nowozybków. Gdy rozrzucona literatura trafiła do rąk chłopów, ci nie mieli nic lepszego do roboty, jak urządzić pogrom żydowski. Pogrom trwał około dwóch godzin. Chłopi uważali nasze ulotki za carską „hramotę” i „wyższe” zezwolenie na pogrom Żydów. Towarzysze nasi musieli wiać na piechotę z Nowozybkowa do Kijowa”.

Te wszystkie zdarzenia mają miejsce ok 1900 roku. Dziwi nieco rozmach poczynań opisywanej przez Nowickiego gromadki. Są pieniądze, jest bibuła i to drukowana i pisana, jak twierdzi Józef: „nieskażonym językiem i prawdziwą ukraińską pisownią”. Ale to nie wszystko. Dowiadujemy się, że Ukraina to jedynie mały wycinek szachownicy:

„Podobne intrygi prowadziła P.P.S. wśród innych narodów, ujarzmionych przez carat. Popierała ruch separatystyczny na Łotwie, wspierała irrydentę na Kaukazie. Popierała czynnie te rosyjskie partie nielegalne, które jasno opowiadały się za przyznaniem Polsce bytu niepodległego.. Przypominam z późniejszych czasów mojej „pracy” w komorze celnej w Wierżbołowie, że bardzo często przemycałem obok bibuły pepeesowej nadsyłane mi via Londyn rosyjskie wydawnictwo „narodowców”, eserów, powstających „kadetów” i inne.

Tak – to była wielka „intryga polska”, robiona przez P.P.S. (…) Stworzenie U.P.S. to było wręczenie Ukraincom sztandaru Niepodległości. Ukraińcy ten sztandar odtąd ponieśli…”

Tyle, że ponieśli pod nieco innym szyldem. Cztery lata później U.P.S. już nie istnieje. Powstaje Rewolucyjna Ukraińska Partia, która była reprezentowana wyłącznie przez Ukraińców. Jak to się stało?

„James Douglas, wydalony z granic Rosji, osiadł we Lwowie. On to przeprowadził oddanie agend zagranicznych U.P.S. we Lwowie towarzyszowi z R.U.P. Herasymence. Jaroszewski zmienił nazwisko na Konaszewicz, stał się Ukraińcem i umarł po połączeniu się ukochanej przez niego partii z R.U.P. Meleniewski po wystąpieniu osiadł zagranicą. Ludwik Siedlecki po wystąpieniu z U.P.S. zukrainizował się, przybrał sobie przezwisko Sawa Kryłacz, ideowo stał się hetmanowcem monarchistą ukraińskim)”.

Ależ poplątane losy. Koledzy, którym zależało na niepodległości Polski nagle się ukrainizują i organizują ruchy narodowe i monarchistyczne, a najważniejsze zmiany przeprowadza Polak z domieszką krwi szkockiej.

Co się stanie potem z Jamesem Douglasem?

Wikipedia twierdzi, że w 1904 przebywał w Japonii pełniąc obowiązki korespondenta gazety „Słowo Polskie” ze Lwowa oraz realizując wraz z Józefem Piłsudskim i Tytusem Filipowiczem zadania PPS. W Tokio spotykał się także Dmowskim.

Włodzimierz Kalicki z „Wyborczej” pisał o tym tak:

„Dmowski w Tokio często się z nim spotykał. O swych tajnych planach rozmawiał z nim szczerze. To była wszak epoka dżentelmenów - skoro Douglas dał słowo, że rozmowy zachowa w dyskrecji, Dmowski czuł się swobodnie i nie skrywał swych politycznych zabiegów”.

Józef Kossecki w książce „Tajemnice mafii politycznych” pisze o nim wprost jako o brytyjskim szpiegu mającym za zadanie czuwanie nad poczynaniami Piłsudskiego i Dmowskiego.

Cóż z Douglasem stało się później. Otóż, kampanię wojenną I wojny światowej odbył w oddziałach Legionów Polskich. Pełnił też funkcję w polskiej służbie zagranicznej, m.in. jako konsul RP w Harbinie – Mandżuria (1931-1933). Wikipedia w miejscach daty i miejsca śmierci stawia pytajnik.

Czyż nie ciekawy życiorys?

O drugim ciekawym koledze Nowickiego – już bardzo krótko.

Aleksander Lutze-Birk

Od 1900 do 1905 studiował na Politechnice w Zurychu, gdzie był współpracownikiem Ignacego Mościckiego. Od 1905 działał w Organizacji Bojowej PPS, był m.in. kierownikiem tajnego laboratorium wyrobu bomb i granatów w Warszawie. Był twórcą nowego rodzaju bomb służących do zamachów na carskich urzędników. We wrześniu 1908 był uczestnikiem "akcji pod Bezdanami" pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.

W 1908 wycofał się z działalności politycznej i rozpoczął pracę na Politechnice Lwowskiej. W listopadzie 1918 był uczestnikiem obrony Lwowa. Wraz z innymi inżynierami politechniki zorganizował m.in. warsztaty techniczne naprawiające uzbrojenie.

Od 1919 do 1923 pracował w służbie dyplomatycznej, m.in. od 1920 do 1923 był konsulem w Rydze. Od 1924 był dyrektorem technicznym fabryki konserw "Produkt" w Warszawie, od 1925 do 1933 urzędnikiem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Od 1934 był wolnomularzem Wielkiej Loży Narodowej Polski.

Od 1933 do 1935 był naczelnikiem biura technicznego Państwowego Monopolu Spirytusowego. Od 1935 do 1941 kierownikiem Centralnych Warsztatów Samochodowych, zaś od 1941 do 1944 pracownikiem wydziału Technicznego Zarządu Miejskiego w Warszawie. W okresie okupacji przejściowo więziony przez Niemców. W jego mieszaniu przy ul. Pilickiej 36 przechowywany był sprzęt łączności do obsługi Komendy Głównej AK w trakcie powstania.

Od 1945 do 1954 był pracownikiem Zjednoczenia Przemysłu Spirytusowego. Był uczestnikiem Klubu Krzywego Koła, zaś w lutym 1961 jednym z założycieli tajnej loży wolnomularskiej "Kopernik".

Jak się to wszystko czyta, to dziw człowieka bierze, że na tak pokrzywionych kołach, da się przejechać w ciągu jednego życia, przez tak wiele różnych stacji…

Wróćmy jednak na koniec do naszego Józefa. Wszelkie inne przejrzane przeze mnie źródła, niczego nowego nie wnoszą. Ponoć w niepodległej Polsce zarządzał on fabrykami. Nie chwali się jak mu to szło, ale my możemy się domyślać, że z jego piorunującym poziomem rewolucyjnej empatii i miłości do klasy robotniczej, musiało się w tych fabrykach całkiem sporo dziać. Szkoda, że uznał, że praca na kierowniczych stanowiskach nie jest warta nawet kilku jego słów.

Chętnie bym o tym poczytał, pytanie czy komuś się uda gdziekolwiek i cokolwiek odnaleźć. Być może, tak jak przy śmierci Jamesa Douglasa, wypadnie nam postawić pytajnik.

O terrorystce z Korei już nie będę Wam pisać. Po tę historię wielkiej zbrodni i próby jej odkupienia sięgnie kto chce. Jak widać po załączonym linku, chętnych jest nie za wielu. Może kończy się zbyt banalnie, a może Nawigatorzy mają naturalną skłonność do podążania za znakami zapytania, a tych w przypadku Józefa i jego kolesi, mamy na horyzoncie zdecydowanie więcej.

https://allegro.pl/uzytkownik/makulektura?order=m

---

tagi: józef nowicki james douglas lutze birk u.p.s. 

	betacool
	6 grudnia 2017 02:12

26     3011    5 zaloguj sie by polubić