Makulektura nr 49

 

O braku gospodarczych pożytków z żyta – próba chemicznej syntezy Nobla z ekonomii

 

Ignacy Mościcki Prezydent RP, Autobiografia, Bellona, Warszawa 1993

 

Ponad 10 lat temu gość o wdzięcznym nicku „Emil hr. Potocki” zamieścił na portalu historycy org. Wpis, w którym (jak stwierdził) podzieli się z nami „unikalnymi i praktycznie niedostępnymi materiałami o II RP”. Przyznam się, że jest to imponujący materiał dotyczący cen z czasów Polski międzywojnia. Wachlarz tego zestawienia jest naprawdę szeroki, od cen artykułów rolnych, przez cenę zapałek, paliwa, płace aż po ceny granatów zaczepnych i obronnych. Przyglądając się im, warto zastanowić się dlaczego są one „unikalne i niedostępne”:

http://www.historycy.org/index.php?showtopic=39151

To mój bardzo subiektywny wybór z owego zestawienia:

Ceny cywilne:

Pług (szt.): 100 zł (1927), 270 zł (1935)

Pług konny (szt) 27 zł

Superfosforat (100 kg): 31 zł (1927), 81 zł (1935)

Cukier (10 kg): 36 zł (1927), 92 zł (1935)

Sól (10 kg): 8 zł (1927), 21 zł (1935)

Zapałki (100 pud.): 16 zł (1927), 76 zł (1935)

Pszenica (1 q): 47,4 zł (1928), 16,1 zł (1935)

Żyto (1 q): 40,9 zł (1928), 13,3 zł (1935)

Ziemniaki (1q): 4,6 zł (1926), 4,2 zł (1927), 3,5 zł (1928), 3,3 zł (1929)

Żywiec wołowy: 139,3 zł (1928), 59,7 zł (1935)

Żywiec wieprzowy: 212,3 zł (1928), 77,1 zł (1935)

Krowa (sztuka) – 200 do 500 zł (lata 30 – ste)

Koń pociągowy – 300 zł do 1000 zł (lat 30-ste)

 

Materiały budowlane mineralne (1928)

Cegła 1000szt 84,2 zł

Wapno 1t 32,7 zł

Cement 1t 66,7 zł

Cement (1 tona):

64-74 zł (1929 – porozumienie kartelowe)

40 zł (1934 – rozwiązano kartele)

24 zł (1934)

12,5 zł (1934)

 

ZAROBKI:

Wojsko (1933):

kapral samotny - 137, utrzymujący rodzinę - 167;

Sierżant - 171 lub 241

Porucznik - 265 lub 324

Kapitan - 345 lub 400

Major - 435 lub 490

Pułkownik - 632 lub 713

Ge. brygady - 1000

Gen. dywizji - 1500

Gen. broni - 2000

Marszałek - 3000

 

Cywile:

Politycy:

Prezydent: 5000 zł

Premier: 3000 zł

Minister i Wicepremier: 2450 zł

Minister: 2000 zł

Senator: 1800 zł

Poseł: 1500 zł

 

Rzemieślnik

1 do 2 zł n dzień

Robotnik:

1929 – 1,02 zł za godz.

1933 – 0,80 zł za godz. (46,5% robotników zarabia poniżej kosztów utrzymania)

1935 – 0,73 zł za godz.

 

Prcownik umysłowy:

1928 – 324 zł

1930 – 352 zł

 

KOSZTA

1926 - koszt utrzymania przeciętnej rodziny robotniczej na Górnym Śląsku wynosił 240-250 zł miesięcznie

1931 – 34 - Roczne wydatki rodziny bezrobotnej - 921 zł (na jedną osobę miesięcznie przypadało 19 zł)

1931- 34 - W Warszawie wydatki rodziny urzędniczej – 6173 zł (128 zł miesięcznie na osobę)

 

Mój wybór jest jak widzicie dość okrojony i zwiera jedynie zestawienie dotyczące cen płodów rolnych, materiałów budowlanych i płac.

Pierwsza rzecz, która rzuca się w oczy, to niezwykle dynamiczny wzrost cen artykułów pierwszej potrzeby – soli i zapałek.

Kolejna prawidłowość to równie gwałtowna zwyżka cen artykułów potrzebnych rolnikom (ceny pługa, czy superfosfatu). Jeśli uwzględnimy, że przy prawie trzykrotnym wzroście cen wcześniej wspomnianych produktów, ceny płodów rolnych i mięsa prawie trzykrotnie zmalały, to uświadomimy sobie, że na te same ilości kupionej soli, czy zapałek, polski producent rolny musiał pracować w roku 1935 mniej więcej 10 razy dłużej niż w roku 1927.

Dość dawno temu Toyah pisał o kolczastym murze wzniesionym przez Anglików, stojącym w poprzek Indii, który dzielił ten kraj tylko po to, by uniemożliwiać przemyt soli. W przedwojennej Polsce muru nie było, ale efekt finansowy dla tubylców był chyba jeszcze dotkliwszy...

Pora przyjrzeć się jeszcze cenom płodów rolnych. Tu, gdzie by nie spojrzeć - strata wielka jak armata, z jednym małym słodkim wyjątkiem – czyli cukrem. Można rzec, że gdyby jakiś biedak wpadł na pomysł osłodzenia sobie wysokich cen soli, garstką cukru, to zanim poczuł jego słodycz, musiał przełknąć wyraźną dawkę goryczy, płacąc zań coraz więcej.

W drugiej części wybranych przeze mnie „unikalnych i praktycznie niedostępnych materiałów” zebranych przez „Emila hr. Potockiego”, widzicie że Prezydent RP był nagradzany przyzwoicie, powiedziałbym, ze na tyle przyzwoicie, by czuć się zobowiązanym do poprawy losu reprezentowanej przez siebie biedoty.

Nie ma co owijać w bawełnę (10 kg po 44 złote) prezydent Mościcki naprawdę dużo nad losem ubogich dumał. Na dowód tego zacytuję dość obszerny fragment jego przemyśleń:

„W Polsce, kraju biednym, znajdującym się w początkowym stadium rozwoju gospodarczego, trudno było oczekiwać szybkiego tempa kapitalizacji oszczędności obywateli. I chociaż wkłady do instytucji finansowych miały tendencję wzrastającą, to składały się wprawdzie z licznych, ale przeważnie małych sum. Toteż oszczędności te, które obejmowały tylko nikłą część ludności Kraju, nie dawały możliwości do większych operacji finansowych.

Instytucje finansowe nie rozporządzały też wobec tego kapitałem, który by pozwalał na udzielanie pożyczek długoterminowych dla ożywienia życia gospodarczego i tym samym podnoszenia wpływów do Skarbu Państwa. Pozostawały one pod bezustanną groźbą masowych wycofywań wkładów, wywołanych panicznymi nastrojami, jakie powstawały od czasu do czasu w Kraju pod wpływem nieprzychylnych Polsce czynników. Poza tym 70% ogółu ludności tworzyła ludność wiejska , pozostająca jeszcze na niskim poziomie gospodarczym. Nie współdziałała przy tym w kapitalizacji swych minimalnych oszczędności, trzymając niewielkie nadwyżki swych dochodów w domu. Żydowskiej mniejszości narodowej, zaludniającej miasteczka i miasta, a obejmującej dalsze 10% ogółu obywateli Kraju, nie można było również zaliczać z różnych względów do tej części społeczeństwa, która przyczyniać się miała do rozwoju naszego gospodarstwa narodowego. Ta część ludności była na ogół bardzo biedna i mało oświecona, a zajmowała się pośrednictwem i handlem, uprawianym na bardzo niskim poziomie. Wszelki postęp na wsi, w formie tworzonych kooperatyw i spółdzielni oraz zapoczątkowany rozwój racjonalnej gospodarki leśnej, powodował wzmaganie się pauperyzacji ludności żydowskiej. Pośrednictwo w handlu płodami rolnymi było tak prymitywne, że konsument przepłacał do 100% cenę pobieraną przez producenta. Stosunkowo nieznaczna tylko część ludności żydowskiej posiadała duże kapitały – może nawet największe w Polsce.

Na ogół można przyjąć, że w Polsce tylko 7 milionów obywateli przyczyniało się do rozwoju Kraju, a koszty administracji, szkolnictwa i inne musiały zaspokajać potrzeby jego 35-milionowej ludności. Budżet, wynoszący niewiele ponad 2 miliardy zł., mógł być niewystarczający nawet dla siedmiomilionowego państwa, a cóż dopiero dla Polski z jej 35-milionowym zaludnieniem. Trzeba jednak zawsze mieć w pamięci, że kraj ten został zniszczony doszczętnie wojną światową 1914-1918, rozegrana przecież na wschodzie, na jego obszarach, a następnie przeorany został gruntownie przez najazd wojsk bolszewickich.

W uwzględnieniu tych wszystkich momentów podziwiać należy rozwój, który już w tak krótkim czasie, tak wyraźnie się zaznaczył w każdej dziedzinie życia”.

Nieco wcześniej Mościcki zaznacza, że wydatki na armię wynosiły zaledwie 700-800 milionów rocznie i były zbyt małe do potrzeb.

Jak widzimy Pan Prezydent miał ambicje zarządzania dużo większymi budżetami, a 2 miliardy jego zdaniem to kwota, która mogła być niewystarczająca i dla 7-milionowego narodu. Na szczęście Mościcki nie wpadł na to, żeby zredukować liczebność narodu i chciał się skupić na powiększeniu budżetu. Środkiem do tego szczęścia miało być ściągnięcie lokat w celu zwiększenia kredytu.

Prezydent w swych planach wyraźnie dyskryminował biedotę żydowską twierdząc, że jeśli jeszcze bardziej rozwinie się ruch spółdzielczy i racjonalna gospodarka leśna, to warstwy tej nie uratuje przed biedą nawet 100% marża w handlu płodami rolnymi. Zdaniem Prezydenta biedzie ludności wiejskiej zawiniła wojna, a współczesna sanacyjna polityka była „godna podziwu” i „zaznaczyła się w każdej dziedzinie życia”. Co ciekawe, Mościcki braku „nadwyżek dochodów” na wsi zupełnie nie łączy z dynamikami cen w rolnictwie, ale takie widocznie jego prezydenckie prawo.

Ktoś może w tym miejscu rezolutnie zapytać, czy prezydent wiedział o tym z jakim poziomem cen musieli sobie radzić producenci rolni. Kolejny fragment powinien te rozterki rozstrzygnąć:

„Wielka rolę w uzdrowieniu gospodarki finansowej kraju odgrywałaby sprawa minimalnych cen przy sprzedaży przez producentów głównych cen – pszenicy i żyta. W największym nadmiarze posiadaliśmy żyta. Ceny zbóż kształtowały się przez szereg lat na rynku świtowym nadzwyczajnie nisko, tak że sprzedawano je poniżej kosztów produkcji; fakt ten odbijał się niekorzystnie na cenach rynku wewnętrznego. Dla ratowania rolnictwa wyznaczał rząd premie wywozowe w granicach od 4 do 6 zł za 100 kg. Dzięki temu podnoszono ceny wewnętrzne o wysokość premii. Ale ta pomoc nie zdołała jeszcze uzdrowić stosunków. W dodatku rynek światowy żyta był tak mało pojemny, że wywiezione większe partie z Polski tego zboża jeszcze dalej obniżały jego cenę. Dokładna kalkulacja wykazywała, że gdyby nadmiar żyta w Państwie niszczono, przy jednoczesnym utrzymaniu jego ceny na wysokości opłacającej się rolnikom, to wzmożony dobrobyt wsi znacznie mógłby przewyższyć poniesione straty(...)

Należy jeszcze podkreślić, że nadmiar płodów rolniczych w Polsce był w dużej części spowodowany biedą ludności wiejskiej, którą nie stać było na podniesienie stopy życiowej”.

Sami widzicie, sanacja dopłacała, eksportowała, kalkulowała niszczenie zboża, tylko ta wieś polska nie chciała się bogacić narzekając na ceny cukru, pługów i zapałek, a przecież marże na sprzedaży żywności sięgały 100% - no nic tylko się bogacić!

Tak się jednak dziwnie składało, że rolnicy się jednak nie bogacili. My się możemy domyślać dlaczego, ale choć byśmy dumali nie wiem jak długo, to nie wpadlibyśmy na to, że wszystko przez to, że polscy wytwórcy nie znali się po prostu na polityce zagranicznej..., bo gdyby się trochę znali to może skala ich rozczarowań nie byłaby tak wielka.

Poniższy fragment (przytoczony niedawno przez Bosona) z „Requiem dla ziemiaństwa” Mieczysława Jałowieckiego dość dokładnie objaśni prostotę prowadzenia polityki zagranicznej, która dla rolniczej ciemnoty była nie do ogarnięcia:

„Rolnik miotał się jak ryba w sieci, ale korzyści polityczne brały przewagę nad interesem gospodarczym. Gdy podczas gwałtownego spadku cen na zboże otworzono szerokie wrota dla importu żyta węgierskiego, rolnicy polscy po interpelacji w Sejmie otrzymali prostą odpowiedź: „Panowie nie znają się na polityce zagranicznej. Rządowi polskiemu chodzi o utrzymanie jak najlepszych stosunków z Węgrami".

Pora jeszcze wrócić do wizji Mościckiego dotyczącej sposobu nakręcenia gospodarki. Otóż uważał on, że panaceum na pułapkę wolnego wzrostu byłoby zwiększenie akcji kredytowej. Ta jednak była cienka jak zapałka podzielona na ćwierci przez chłopa. Nie ma kasy w bankach, to nie ma czego pożyczać! Mościcki wyjaśnił nam pokrótce dlaczego nawet bank emisyjny świecił pustymi sejfami. Otóż „utrzymanie jego, wraz z licznymi, po całym kraju rozsianymi filiami było bardzo kosztowne”, koszty handlowe tego banku „wynosiły przeciętnie 30 milionów zł” A „dywidendy i superdywidendy przekraczały rocznie 20 milionów zł”.

Ale i na „zalesienie” tej finansowej pustyni, nasz chemiczno-ekonomiczny geniusz znalazł sposób. Posłuchajmy, bo to moim zdaniem pomysł wart Nobla, a przytoczony poniżej zamysł chyba i z czymś dużo bardziej współczesnym może nam się skojarzyć:

„Zdawałem sobie sprawę z tego, że należy działać etapami z równoczesnym urabianiem opinii publicznej, bez ujawniania całości planu; była to bowiem inicjatywa bardzo rewolucyjna w stosunku do przyjętych i głęboko zakorzenionych form układu monetarnego. Zapowiedź na przykład zlikwidowania Banku Polskiego byłaby herezją.

Zrazu zamierzałem wprowadzić do obrotu papier pod nazwą „bonów inwestycyjnych” o wartości nominalnej 25 zł. Obieg bonów miał nastąpić początkowo równolegle z waluta normalną. Podkład ich miałyby stanowić wielkie przestrzenie lasów państwowych i ziemi rolnej, której większe połacie stale znajdowały się w posiadaniu Państwa, ze względu na odbywającą się reformę rolną”.

Dodam jeszcze, że oprocentowanie bonów miało wynosić 3%, ale miało być wypłacane tylko losowanym co tydzień szczęśliwcom. Wylosowany szczęściarz zgarniałby stówę...

„Ten pierwszy etap miałby zmniejszyć odporność psychiczną obywateli przeciw planowanemu zamiarowi zupełnego wycofania waluty z obrotu wewnętrznego”.

Nie wiem jak u Was, ale u mnie odporność jest już wyraźnie zmniejszona i to na tyle, że nie jestem w stanie wybrać, czy lepszy jest elektryk z pokojowym Noblem, czy chemik, który miał wszelkie dane, by zgarnąć Nobla z ekonomii (niestety nagroda z tej dziedziny była przyznawana od 1969 roku).

Wybór ten jeszcze nieco Wam utrudnię. Otóż we wstępie do „Autobiografii” Mościckiego Lech Wałęsa napisał:

„Przez 13 lat sprawowania urzędu prezydenta był Ignacy Mościcki czujnym i troskliwym gospodarzem kraju. Dbałym o jego byt współczesny i o pomyślny dalszy rozwój dla dobra wszystkich obywateli”.

To pierwszy z waszych wyborów. Drugi jest łatwiejszy. Można wybrać między egzemplarzem w prostej i jakże pasującej do wpisu czerwonej okładce z zakładką z przedwojennym znaczkiem z podobizną bohatera dzisiejszego wpisu:

https://allegro.pl/ignacy-moscicki-autobiografia-i7670094664.html

albo z księgarni Kliniki Języka...

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/ignacy-moscicki-autobiografia/

P.S. Przepraszam za nieco gwałtowne wycofanie książeczki o kanadyjskim syndykacie pszenicznym. Obiecuję, że ona w makulekturach jeszcze się pojawi, tyle że najpierw posłuży jako materiał do upieczenia jednego z kolejnych papierowych wydań SN.

 

 

---

tagi: socjalizm  mościcki  autobiografia  ceny przedwojenne 

	betacool
	13 listopada 2018 20:13

46     2392    13 zaloguj sie by polubić