makuletkura.pl

 

Makulektura nr 1 część 3

 

Dziwne dzieje dziwnej kolekcji. Rzecz o budowaniu na zgliszczach.

Część 3. Skarby dla burzyciela, domek dla przyjaciela.

Zbigniew Rewski. Zagadnienia sztuki w działalności Hugona Kołłątaja.

 

Miało być o czym innym. Wiem, wiem obiecywałem, że już tylko dwa odcinki…

Ale niestety jest chyba tak, że profesor Rewski krąży gdzieś nade mną, każe przeczytać jeszcze raz to lub tamto zdanie i mamy historię na nowy odcinek. A te dwa, niby ostanie przesuwają się, ciągle się rozrastając...

Nie mogę tego opuścić, pominąć bo to już nie ja, ale My tu z profesorem siedzimy przy szklaneczce, on mnie odsyła do jakiegoś zdania, a ja szperam w internecie i potem wspólnie się śmiejemy, albo ciężko wzdychamy…

Dziś profesor zrobił mi wrzutkę o Estreicherze. Parę osób przecież wcześniej o niego pytało, ja chcę gnać dalej, bo tyle ciekawych rzeczy odkryłem, ale pan profesor z dezaprobatą kreci głową i mówi:

- Panie Wojciechu. Tego tak zostawić nie wolno. Jest pan co prawda tylko przyszywanym Krakusem, ale i to przecież do czegoś zobowiązuje.

No to spoglądam w te karty, które kolorem przypominają trochę kolor trunku przy, którym tu sobie siedzimy i jest tam informacja, że Kołłątaj dopomógł Estreicherowi w osiedleniu się w Krakowie. I dalej:

„Tutaj Kołłątaj otacza Estreichera swą opieką i darzy dozgonną wzajemną przyjaźnią. Ułatwia mu też w r. 1784 nabycie domu przy pl. Szczepańskim.

I jeszcze w przypisach odnajdziemy wskazówkę, że powinniśmy spojrzeć w akt nabycia z licytacji kamienicy dla Estreichera przy placu Szczepańskim 4, zburzonej w r.1909.

- No nie da rady Profesorze, nie dziś w nocy!

- Niechże się pan postara, panie Wojciechu, to o czymś ekstra szepnę panu na koniec...

- To czego szukamy Panie Profesorze?

- No jak to czego, przecież to jasne jak Oświecenie! – domu Estreichera przy placu Szczepańskim!

- Chyba coś mamy...

 

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/viewFile/1268/1171

 

No i tak tu sobie siedzimy i słuchamy opowieści Agnieszki Zabielskiej, a ja tylko podkreślam:

 

Nieistniejący już kościół św. Szczepana okalał cmentarz, który sięgał ku zachodowi aż do linii kamienicy 1 lub 3, a z południa ku północy od obecnej linii ulicy Szczepańskiej do połowy dzisiejszego budynku Towarzystwa Rolniczego. W północno-wschodnim narożu cmentarza znajdowała się kaplica św. Macieja i Mateusza, ufundowana przez proboszcza parafii św. Szczepana Stanisława Reja z Kobylan. „Drugi św. Apostołów Macieja i Mateusza, będący filią tamtego znacznie mniejszy, także w stylu gotyckim dźwignięty koło r. 1450 hojnością Stanisława Reja podówczas proboszcza z Kobylan, potem kanonika krakowskiego i proboszcza św. Szczepana zmarłego w 1464 r. o 6 ołtarzach, z cmentarzem okolonym murem. Kościółek św. Macieja i Mateusza został oddany na użytek 0 0 . Jezuitom w 1585 r. W świątyni tej znajdował się m.in. ołtarz główny z 1468 r. przedstawiający patronów i obraz Matki Bożej Większej z 1616 r. przekazany przez generała zakonu 0 0 . Jezuitów Franciszka Borgiasza. Obraz ten oprawiony był w ramę z 4 złotymi aniołami, 2 koronami, 2 wotami złotymi oraz 65 srebrnymi. Boczne ołtarze zostały dedykowane patronom zakonu, wszystkie zaś udekorowano srebrnymi sukienkami, srebrnymi wotami i relikwiami, srebrnymi lichtarzami, antependiami, obiciami. W zakrystii kościoła znajdowało się 80 ornatów ze złotogłowia, drogich tkanin. W sumie było 59 antependiów, kielichów srebrnych 14, a także srebrna monstrancja i wielki krzyż z postumentem. Ponadto znajdowało się jeszcze 12 srebrnych lichtarzy, 6 mniejszych, trzy mszały oprawione w srebro, 5 dużych lamp, 6 par ampułek srebrnych, całe srebrne antependium do wielkiego ołtarza, 1 kropielnica23. Kaplica św. Macieja i Mateusza posiadała stacje misyjne w Andrychowie, Białej, Markocicach, przy kościele św. Franciszka Ksawerego, Stępocicach, Wię- cławicach, darowanych przez szlachcica Staszkowskiego w 1616 r. i Zieleńcach, gdzie znajdował się cudowny obraz Matki Bożej sprowadzony najprawdopodobniej z Konstantynopola. Ponadto do parafii należał jeszcze nowicjat prowadzony przez 0 0 . Jezuitów, przeniesiony z Braniewa w czerwcu 1586 r., umieszczony w jednej z nieistnieją­cych już dzisiaj kamienic przy placu Szczepańskim: „W pobliżu tych kościółków, dom mieszkalny proboszcza i trzech wikariuszów i szkoła. Wszystko to stawało się własnością domu nowicjatu. Urządzeniem wyposażenia szkoły zajął się ks. Piotr Skarga. Znaczne zaś fundacje na ten cel poczyniła starościna Anna Komarnicka, ofiarując wsie Stępocice i Przecławkę z dniem 21 VI 1585 r. Na potrzeby lokalowe nowicjatu zakupiono kamienicę „Straszkowską” oraz kamienicę zwaną Salomonowską stojące przy placu Szczepańskim. Prowincjał zakonu jezuitów O. Campano przebił je i rozszerzył tak, by moż­na było umieścić tam kuchnię, jadalnię, salę nowicjacką zwaną asceterium i sypialnie zwane dormitarzami. Na korytarzu nowicjackim znajdował się obraz Matki Bożej Większej, podobny do tego, jaki znajdował się w kościele Macieja i Mateusza, był przyozdobiony w złoto, srebro i drogie kamienie. W 1583 roku zamieszkali już pierwsi nowicjusze, zaś w roku 1586 przybyło 20 nowicjuszy z Branbergii, a wraz z nimi mistrz O. Robert Albircombinus, ze Szkocji. W kolegium przebywało najczęściej od 20 do 50 nowicjuszy, którzy uczestniczyli m.in. w studiach retoryki prowadzonych w latach 1644-1647, studiach filozoficznych prowadzonych na terenie nowicjatu w latach 1757-1758, oraz w zorganizowanej III probacji w latach 1641-1642 i w latach 1658-1659. Co tydzień dwóch nowicjuszy udawało się do kościoła św. Barbary z posługą jak również udawali się na pielgrzymkę jałmużniczą. Mistrzami nowicjatu byli przeważnie rektorzy domu nowicjatu. W tym samym budynku mieściła się też biblioteka nowicjatu, która dzięki darom Andrzeja Boboli w 1596 r. powiększyła swoje zbiory. Następnie w roku 1600 przekazane zostały woluminy przez ks. Andrzeja Próchnickiego, w roku 1605 przez Kaspra Guttera i Mikołaja Tarnowskiego oraz proboszcza racławickiego w 1657 r. Dokonano także licznych zakupów we Frankfurcie nad Menem. Skatalogowanie zbiorów w 1713 r. pozwoliło ustalić, że biblioteka liczyła w tym czasie 10 109 woluminów, głównie ascetycznych. Po kasacie zakonu resztki zbiorów przekazano do kolegium świętego Piotra w Krakowie. (…) Ze znacznie późniejszych wypisów ksiąg Wizytacji Szkoły Famej św. Szczepana, przeprowadzonych w latach 1790-1793, można zauważyć, jak ówcze­śnie funkcjonowała ta instytucja. Wszystkie wizytacje zostały przeprowadzone na polecenie Szkoły Głównej Koronnej i rozpoczynały się egzaminowaniem uczniów. Egzaminy obejmowały naukę czytania i pisania. Sprawdzano również wiedzę na podstawie przedmiotów, które wpisane były w program szkoły, takich jak: nauka moralna, arytmetyka, nauka chrześcijaństwa czy znajomość łaciny. Podczas wizytacji zapisano nazwiska ówczesnego seniora szkoły Wilkorzewskiego i dyrektora Dzianottego. Ponadto w notatkach znalazły się informacje o podziale uczniów na dwie klasy. W pierwszej znajdowali się ci, którzy dopiero rozpoczynali naukę, zaś do drugiej klasy uczęszczali uczniowie doskonalący się w ww. przedmiotach. W aktach wizytacji wspomniano o bardzo dobrych postępach uczniów, których dodatkowo zachęcano do nauki poprzez konwokacje mające charakter dyskusji, a dzięki którym można było zapobiec licznym nieobecnościom i nieusprawiedliwionemu lenistwu. Wizytatorzy także omówili stan ówczesnego internatu, w którym mieszkali uczniowie. Część jego mieszkańców dawno skoń­czyła już naukę, lub zrezygnowała z niej i dlatego też powinni jak najszybciej opuścić budynek. Pojawiła się również potrzeba remontu internatu, który miał być wg. wizytatorów wykonany już dawno, zwłaszcza że na jego przeprowadzenie zapisane zostały dobra w kamienicy Arogliwiczów przy placu Szczepańskim. Ogólny poziom szkoły był wysoki i zadowalający wizytatorów, nie odbiegający wynikami od innych podobnych instytucji. W związku ze zniesieniem zakonu Jezuitów w 1773 r. szkołę przejęła Akademia Krakowska, a budynek został zburzony w 1802 r.

 

Przy placu Szczepańskim nr 2 stały dawniej dwie średniowieczne kamienice, które w wieku XVIII były własnością kolegium jezuickiego przy parafii św. Szczepana, lecz w wyniku kasaty zakonu zostały zakupione przez Akademię Krakowską. Na jej miejscu w poł. XVIII w. postawiono nową kamienicę, którą nabył Dominik Estreicher i pierwsze piętro kamienicy ozdobił freskami o tematyce antycznej. O tej kamienicy także wspomina A. Chmiel, pisząc o obrazach Ł. Kozakiewicza, iż była to dwupiętrowa kamienica o siedmiu oknach z wysokim dachem i altaną. W środku fasady umieszczono bramę. Część muru była z ciosanego kamienia i podobnie jak kamienica Starego Teatru pomalowana była na zielono (…). Nad bramą główną znajduje się witraż ze św. Szczepanem, informujący o istnieniu w tym miejscu probostwa ko­ścioła św. Szczepana. W rzeczywistości budynek probostwa wszedł w skład zabudowy Starego Teatru.

Na placu Szczepańskim nr 4 mieści się już wcześniej omawiany Pałac Towarzystwa Sztuk Pięknych, który stanął na działce nowicjatu OO. Jezuitów. 

Plac Szczepański jest jednym z najciekawszych miejsc Krakowa, aczkolwiek nieco zapomnianej historii, obrazującym liczne zmiany urbanistyczne miasta i odkrywającym wnikliwym badaczom niezwykłe tajemnice minionych wieków. Zadziwiające jest, że po wyburzeniu zabytkowych i wartościowych kościołów było tak wiele koncepcji zagospodarowania powstałej przestrzeni, ale żaden z projektów nie dawał godnego świadectwa miejscu o wyjątkowym charakterze, jakim jest plac Szczepański na mapie Krakowa(…).

 

- I tyle wystarczy. Nie przynudzajmy już panie Wojciechu.

- A to coś ekstra na koniec? Czy to nie aby „dozgonna przyjaźń” Esteichera i Kołłątaja?

- Panie Wojciechu, takimi tematami to się zajmują dziennikarze z podrzędnych gazet, bądźmy poważni! Co by Pan powiedział na majstersztyki krakowskiego cechu murarzy i kamieniarzy.

- Przepraszam, ale zupełnie nic.

- A to szkoda, wielka szkoda, kiedyś w 1954 coś tam na ten temat popełniłem. Nie zerknąłby pan?

 

PS. Nie wiem jaka przygoda mnie czeka ale te majstersztyki kupiłem…

 

 

 

 

 

---

tagi:

	betacool
	26 maja 2017 01:03

14     1809    9 zaloguj sie by polubić