makulektura

Wróżby Salamandra, czyli etatowi prorocy

Jan Matejko, Wernyhora - szkic

Józef Gawlina, Wspomnienia

Czasy poprzedzające dramatyczne wydarzenia obfitują zazwyczaj w przepowiednie i proroków. Nie inaczej było w roku 1939. Oto w 27 marca 1939 roku na stronie szóstej „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” ukazał się artykuł „Gdy czarny orzeł znak Krzyża splugawi…” Sensacyjna przepowiednia z roku 1893 o przyszłych losach świata”.

Trzeba uczciwie przyznać, że do dziś robi ona na czytelniku duże wrażenie. Jak powiada rzeczony artykuł, podczas seansu spirytystycznego zorganizowanego w majątku hrabiego Władysława Wielogłowskiego, wywołany duch przepowiedział odrodzenie się Polski. Miało się to stać po upadku Rosji i Austrii („dwa orły padną rozbite”). Potem miało nastąpić odrodzenie potęgi Niemiec i upadek dwóch państw, „których nikt nie zbawi”, co jednoznacznie kojarzyło się redakcji z upadkiem Austrii i Czechosłowacji. W następnej kolejności miały paść i Niemcy i Bolszewia. Przyszłość Polski rysowała się świetnie, bowiem tekst zapowiadał, że Polsce przypadną Mazury i Gdańsk, a interpretacja zamieszczona w artykule mówiła o tym, że wszystko ma się spełnić w pół wieku:

„Krzyż splugawiony razem z młotem padnie.
Zaborcom nic nie zostanie.
Mazurska ziemia Polsce znów przypadnie,
A w Gdańsku port nasz powstanie”.

To nie wszystko. Polska miała urosnąć do wielkiej potęgi i wielkiego znaczenia. Artykuł kończył się tak:

„Przepowiednia ta ma się sprawdzić do roku 1943 a więc niedługo. Poczekajmy a zobaczymy”.

Jak widzimy jest zupełnie nielicho. Jakiś duch przepowiedział, że do 1943 no może 1944 Polska będzie się cieszyć Mazurami i Gdańskiem, a być może sięgać bedzie od morza do morza.

Wikipedia określa tę wierszowaną wróżbę jako „przepowiednię z Tęgoborza” (choć powinna być nazywana przepowiednią z Tęgoborzy – te Tęgoborze) i poświęca wieszczbie całkiem długi wpis wraz z całym tekstem wróżby. Interpretacji tekstu jest bardzo wiele. Umieszczam tu pod linkiem jedną z najbardziej malowniczych wersji, która wcale nie kończy się na zalecanym w ostatnim wersie półwieczu cierpień i modlitw, lecz wybiega dużo odważniej w przyszłość.

O dziwo legendę źródeł przepowiedni współtworzył także Czesław Miłosz. Jak to u niego fakty nieco mieszają się z poezją. W każdym razie w artykule p.t. „Warszawa środkiem ustali się świata” nasz noblista stwierdził, że przepowiednia została opublikowana po raz pierwszy w 1912 w „Gazecie Narodowej”. Nie wiem skąd ta wiedza. Raczej nie z autopsji, bowiem Miłosz w roku 1912 miał ledwie roczek. W każdym razie jego gawęda z 2002 roku snuje się mniej więcej tak:

„...warto wspomnieć o czymś innym, o wielkiej popularności za czasów II wojny tzw. przepowiedni Wernyhory, która dodawała nadziei w momentach zupełnej rozpaczy. Gdyby lepiej ułożyły się losy Polski po roku 1945, na pewno dyskutowano by wiele o genezie i treści tej przepowiedni. Zdumienie ogarnia, kiedy się pomyśli, że teraz ta przepowiednia albo jest zupełnie zapomniana, albo nadal krąży potajemnie, przekazywana z rąk do rąk. W czasie wojny nikt nie znał jej pochodzenia i zdawało się, że ktoś ją właśnie w Polsce napisał na doraźne potrzeby krzepienia serc, do tego stopnia ten polski Nostradamus zgadzał się z wypadkami II wojny. Ale opublikowano ją po raz pierwszy we Lwowie w 1912 roku w „Gazecie Narodowej” i podobno jest to zapis seansu spirytystycznego, przechowywany w Bibliotece Ossolińskich we Lwowie. Seans miał odbyć się w roku 1893, we dworze Władysława Wielogłowskiego w Tęgoborzy. Wierszowaną przepowiednię podyktował „duch Mickiewicza”. (…) Nie podejmuję się wysunąć żadnej teorii co do autorstwa przepowiedni. Najbardziej przyziemne byłoby przypisanie go komuś z mieszkańców okupowanej Polski, grzeszącego nadmiernym optymizmem. W tym wypadku wiadomość o druku w 1912 roku i o seansie spirytystycznym byłaby apokryfem sporządzonym w imię patriotycznych celów, żeby podbudować tekst powagą ducha. Druga teoria to zjawienie się ducha Mickiewicza na seansie spirytystycznym. Trzecia, to istnienie zbiorowych fluidów, niewątpliwie mesjanicznych, które dyktują Polakom na przykład w końcu ubiegłego stulecia, czemu nie, wizję Polski mocarstwowej. Gdyby jednak przyjąć tę trzecią teorię, należy zadać pytanie, jak taki silny prąd czy fluid przepływający przez polskie dusze w ciągu wielu dziesiątków lat, już chyba od upadku Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku, jak taki prąd mógł wyschnąć, zniknąć nagle? A może wbrew literackim pismom, krytyce literackiej, uniwersytetom nadal gdzieś tam krąży?”

Podejrzewam, że jesteście nieźle skołowani. Uporządkujmy nieco fakty. Druk z gazet z 1939 roku znamy. Do druku z 1912 ani mnie, ani innym poszukiwaczom nie udało się dotrzeć. Oryginał z XIX wieku gdzieś się ulotnił, a my zostaliśmy z poetyckimi gawędami o patriotycznym apokryfie, duchu Mickiewicza lub jakimś fluidzie przepływającym przez polskie dusze. No i co nasz wielki poeta miał na myśli, pytając o to, czy ten „prądofluid” nadal gdzieś nie krąży? Miłosz zagadkowo dodawał, że jeśli gdzieś przetrwał to raczej poza pismami literackimi i uniwersytetami…

Skąd te niczym nie poparte poetyckie intuicje? A może to wcale nie były intuicje, może Miłosz o czymś wiedział i na dwa lata przed końcem żywota puszczał do dociekliwego czytelnika oko. Tego już się zapewne nie dowiemy. Przyznam, że próbowałem znaleźć roczniki „Gazety Narodowej” z 1912 roku, ale szukałem niezbyt wytrwale. Uważam, że żadnej przepowiedni tam nie znajdziemy. Dlaczego tak sądzę? Otóż ufam temu co napisał autor pewnych wspomnień, które dziś ledwie muśniemy okiem, a których jak dotąd nie czytali zapewne redaktorzy Wikipedii, bowiem notka o przepowiedni nijak się do nich nie odnosi. Mamy nie lada kłopot, gdyby bowiem autor poniższego cytatu miał rację, to nasz noblista wyszedłby na blagiera i ściemniacza. Oczywiście możemy założyć, że Miłosz nie opowiadał bajek. Tyle, że wtedy musiałby nas nieco zaskoczyć fakt, że noblista nie zauważył, że polszczyzna przepowiedni jest zdecydowanie bardziej nowoczesna, niż ta którą operowano pod koniec XIX wieku. Drugi efekt byłby taki, że na kłamstwie byłby złapany sam arcybiskup:

„ W sprawach wojennych szła wielka propaganda francuska, która Polakom w filmie itp. przedstawiała, że Francja jest silna na lądzie i morzu (…). Równocześnie zaczęły krążyć różne przepowiednie, jak np. rymowana o „pół wieku, więc módl się i czekaj człowieku”, którą uważałem wówczas za propagandę francuską, dopóki w 1945 r. się nie dowiedziałem, że jej autorem było Ministerstwo Spraw Wojskowych. Tak samo rzucano – i to już była robota francuska – inne opowiadania półmistyczne o tym, ze Hitler umrze w 1940 roku.

Ponieważ Niemcy szukały ekspansji – co jasnym było – przeto chodziło o odgadnięcie, dokąd Hitler skieruje najpierw atak, czy na wschód, czy na południe, na kolonie angielskie. Ja sam byłem skłonny uwierzyć, że na południe, gdyż tam znalazłyby przestrzeń, na wschodzie zaś tereny zaludnione. Sądziłem jednak, że wkrótce potem zaatakuje nas.

Dnia 22 czy 23 lutego 1939r. otrzymałem wiadomość, że dnia poprzedniego w mieszkaniu prof. Glasera odbyło się zebranie Frontu Morges z Popielem, Strońskim, Adamem Romerem, Ładosiem i in., lecz bez Sikorskiego. Referat wygłosił przybyły z Londynu Retinger. Treść była następująca: Wojna będzie prawdopodobnie jeszcze w tym roku na wschód, a nie na południe. Anglia da broń, pieniądze i pomoc wojskową, ale pod warunkiem, że Polska zmieni rządy”. (s.145)

Autorem tych niezwykłych wspomnień jest Arcybiskup Józef Gawlina. Ci, którzy zechcą sami dotrą do jego biogramu. Mogę powiedzieć, że była to osoba niezależna, bystra, trzeźwo oceniająca fakty i rzeczywistość, bardzo dobrze zorientowana, dysponująca nieprawdopodobną wręcz wiedzą o otaczających go ludziach. Czytając tę książkę czuje się, ze Arcybiskup był częścią ogromnej sprawnej organizacji. On sam spoglądał na dramatyczne okoliczności i na polskich polityków wzrokiem ostrym, surowym i sprawiedliwym i marzy się o tym, by tacy ludzie stali nie tylko na straży ludzkiego ducha, ale sprawowali cywilne rządy i polityczną władzę.

Wróćmy jednak do przytoczonego tekstu. Ksiądz Arcybiskup wyraźnie stwierdził, kto stał na straży profetycznej produkcji zwaną „przepowiednią z Tęgoborzy”. Nie wyjaśnia nam co prawda skąd ta wiedza, ale musicie mi uwierzyć, że Arcybiskup musiał mieć dostęp do całej patery wypełnionej owocami z drzewa wiadomości. Dzieli się nimi z czytelnikiem, choć nie zawsze wyjawia, kto i skąd te owoce przyniósł. Ktoś powie, że to bardzo osłabia wiarygodność arcybiskupa. Osób tak uważających może być całkiem sporo, bowiem historycy podpierają się tym źródłem nad wyraz niechętnie, co jest o tyle dziwne, że wspomnienia były spisane na podstawie codziennych notatek Arcybiskupa.

Mamy więc wieść o tym, że przepowiednia powstała w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Nie wiem, czy oznacza to, że na ministerialnym etacie był jakiś domorosły literat, czy też zlecono wykonanie tekstu jakiemuś dajmy na to poecie katastrofiście. Nie musiał to być Miłosz, ale w małym światku poetyckim ewentualne zlecenie musiało wywołać niemały rezonans, który być może jakoś o przyszłego noblistę zahaczył, skoro na dwa lata przed śmiercią uległ pokusie przypomnienia o dziwnej przepowiedni.

Przy okazji wyjaśnię, że wspomnienia Arcybiskupa zostały wydane w roku 2004, czyli w roku, w którym Miłosz umarł.

Gdyby przyjąć, że przepowiednia była pracą zleconą, to wyraźnie widzimy, że jej pierwsza część byłaby rymowanką na temat przeszłości, która się wydarzyła i która świetnie ją uwiarygadniała.

Przepowiednię dotyczącą przyszłości Gdańska i Mazur trzeba by było traktować jako zapowiedź wojny, która zmieni granice. Z przepowiedni wynika, że wchodził oczywiście w grę wariant z tak zwanym komplikatorem, czyli z marszem czarnego orła na wschód, co bez cierpień na terytorium Polski, byłoby trudne do realizacji.

„Lecz czarny orzeł wejdzie na rozstaje;
Gdy oczy na wschód obróci,
Krzyżackie szerząc swoje obyczaje,
Z złamanym skrzydłem powróci.

Krzyż splugawiony razem z młotem padnie.
Zaborcom nic nie zostanie.
Mazurska ziemia Polsce znów przypadnie,
A w Gdańsku port nasz powstanie”.

Jak zapewne zauważyliśmy, arcybiskup Gawlina umieścił tę przepowiednię w sąsiedztwie relacji z nieco wcześniejszej wizyty i wykładu Retingera (późniejsza ksywka Salamander) z końca lutego 1939 roku. O zdarzeniu tym Arcybiskup wspomniał dwukrotnie (po raz drugi na stronie 198 w rozdziale „Nieco o żydostwie, masonerii itp.”), więc uważał tę informację za szczególnie ważną. Wykład jak wiemy odbył się w ograniczonym gronie, w którym był m.in. Adam Romer rotmistrz kawalerii w stanie spoczynku, współpracownik wielu przedwojennych pism, w tym (co nas już zapewne nie zdziwi – „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”)

Możemy gdybać, czy Arcybiskup celowo umieścił zapis o przepowiedni w sąsiedztwie informacji o wykładzie Retingera. Istotne jest kogo reprezentował podczas tego spotkania Retinger?

Odpowiedź wcale nie jest taka łatwa. Teoretycznie gwarancje dostarczenia broni i pieniędzy pod warunkiem zmiany rządu, musiały pochodzić z angielskich sfer rządowych. Przypomnijmy, że premierem był wtedy Neville Chamberlain. A przecież już rok później Retinger zabłysnął niesamowitymi względami u Churchilla, będąc de facto sprawcą uznania rządu Sikorskiego. Jak widzimy rządy się mogły zmieniać, ale ich atencja względem naszego Józia była stała.

Jeśli zerkniemy do Wikipedii celem zdobycia wiedzy o polityce Chamberlaina wobec Polski to przeczytamy:

„Jest prawdopodobne, że Chamberlain, podejrzewając rzekomą możliwość zawarcia sojuszu między Polską a Niemcami, chciał wykluczyć tę okoliczność i skierować niemiecką agresję na wschód. Z tego względu 31 marca 1939 roku ogłosił w parlamencie gwarancję niepodległości Polski. Było to zaskoczeniem nawet dla jego najbliższych współpracowników”.

Jak widzimy zwiastunem polsko-brytyjskiego zbliżenia był Retinger. Oprócz złych wieści o wojnie musiał mieć w zanadrzu marchewkę. Nie były to zapewne tylko i wyłącznie obietnice broni i pieniędzy. Polacy musieli sugerować rozwiązania, które po wojnie utrwalą pokój, czyli zlikwidowanie punktów zapalnych w postaci Mazur i Gdańska. Kolejna kwestia to grono, do którego skierowany był wykład. Była to opozycja z Frontu Morges. Spotkanie ze względu na zapowiedź wojny musiało się odbić głośnym echem nie tylko pośród opozycji. Skoro dowiedział się o nim Józef Gawlina, to wieści z tych dziwnych „konsultacji” musiały także krążyć w sferach rządowych. Mam wrażenie, że o to głównie chodziło. Jeśli dziwny wysłannik z Anglii negocjuje z opozycją, to trzeba opozycję przebić zdecydowaniem i zaangażowaniem, a wtedy to ho! ho! Gdańsk i Mazury na początek, a potem Polska od morza do morza… Negocjacje trwały krótko więc obietnic musiało być co niemiara. Trzy dni przed mową Chamberlaina ukazała się więc wlewająca wiarę, choć nie pozbawiona cierpiętniczego charakteru przepowiednia.

Dodam, że ówczesnym szefem Ministerstwa Spraw Wojskowych był Tadeusz Kasprzycki.

Ze wspomnień Arcybiskupa wynika, że kilka ostatnich lat urzędowania spędził zabiegając o względy pewnej warszawskiej aktorki. Potem zaprzątały go budowa hotelu w górach dla swej kochanki i próby uzyskania rozwodu kościelnego ze swą żoną:

„…nagle biednej pani Kasprzyckiej nerwy wypowiedziały posłuszeństwo wobec nowych szykan męża (nastawiał i syna przeciwko matce), i pewnego dnia rzuciła się biedaczka na oczach syna z trzeciego piętra na bruk.

Zgodziłem się na pełny chrześcijański pogrzeb tej ciężko doświadczonej niewiasty. Propaganda ministerialna rozpuściła złośliwą plotkę, że pani Kasprzycka samobójstwo popełniła dla tego, że Watykan na prośbę ambasadora Wieniawy orzekł nieważność jej małżeństwa. Propagandę tę zbiłem.

Pan Kasprzycki był słabym człowiekiem i lichym ministrem wojskowym. W wrześniu opuszczając Warszawę, zabrał ze sobą pannę Kaiserównę i nie troszczył się o wojsko. Zawarł ślub podobno w Kutach i zamieszkał razem z nową żoną w Rumunii”.

Tak wiódł swoje życie szef ministerstwa odpowiedzialnego za przygotowania do wojny. Te obyczajowe perypetie pozostawały w pewnej opozycji do wzywającej do modlitw i cierpień przepowiedni, ale kto by się takimi szczegółami przejmował. Przecież miało upłynąć sześćdziesiąt lat z okładem, byśmy usłyszeli o tym, kto mógł tę przepowiednię sprokurować, a i tak następne pokolenia będą cmokać nad jej niezwykłą trafnością. Wszak wyobraźnię małych ludzi karmią wizje rzeczy wiekich, a nie małe fragmenty wspomnień człowieka, o którym mało kto z nas do tej pory słyszał...

https://allegrolokalnie.pl/oferta/jozef-gawlina-wspomnienia-enw

 

 

 

---

tagi: wywiad  anglia  retinger  gdańsk  chamberlain  józef gawlina  przepowienia  mazury  przepowiednia z tegoborzy  arcybiskup  czesław miłosz 

	betacool
	7 maja 2020 11:43

33     2359    7 zaloguj sie by polubić