makulektury z 13 lipca 2021

Ksawery Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, Twój Styl, Warszawa 2000, s. 553, oprawa twarda

Natan Hannower, Jawein mecula t.j. bagno głębokie, wyd. Klinika Języka, Szczęsne 2018, s162, oprawa twarda

Prof. Dr. H. Graetz, Historia Żydów, reprint, 3 tomy, Kraków 1990, oprawa twarda

 

Co roku czternastego lipca Francuzi świętują szturm na Bastylię i obalenie władzy absolutnej.

O tym, co się działo podczas rewolucji we francuskich świątyniach możemy sobie przeczytać w niektórych powieściach Jeana Raspail’a. O dramacie Wandei, także już wiele książek powstało. Te opowieści oczywiście bulwersują i targają naszymi emocjami, przesłaniając dramatyzmem historie dziejące się gdzieś w tle i są przez drastyczność wydarzeń pierwszego planu, kompletnie zasłaniane.

Niedawne coryllusowe porównanie do studni, w której płytszy tunel prowadzi nas do zmyślnej pułapki, wydaje się nad zwyczaj obrazowe. Ja zaproponuję zejście na głębszy poziom studni, bo czemuż mielibyśmy nie skorzystać z podpowiedzi, że coś, co moglibyśmy nazwać jej drugim dnem, jak najbardziej istnieje.

Na początku sięgnę do jednej z ulubionych moich lektur, czyli do „Historii Żydów” Graetza. Otóż przy okazji opisywania francuskiej awantury, podaje on wiele nad zwyczaj ciekawych informacji. Zacznijmy od tej:

„ … w ostatniej chwili, na kilka dni przed rozwiązaniem Zgromadzenia Narodowego, przypomniał sobie Żydów członek klubu Jakobinów Duport i niewielu słowami zdobył dla nich zupełne uprawnienie (…). Wniosek przyjęto burzą oklasków. Jeden z deputatów żądał, aby tych wszystkich, którzy by przeciwko niemu chcieli przemawiać przywołano do porządku, alebowiem znaczyłoby to zwalczać samą konstytucję. Tak więc Zgromadzenie Narodowe przyjęło wniosek Duporta (27 września 1791)…”

(Graetz, Historia Żydów t.3, s. 574)

Owa legislacyjna rewolucyjna inicjatywa na rzecz równości i braterstwa nie pozostała bez odpowiedzi ze strony równouprawnionych:

„Nie dali się też w istocie równouprawnieni obecnie Żydzi wyprzedzić nikomu w ofiarności na rzecz wyczerpanego skarbu francuskiego. Drobna stosunkowo gmina w Bordeaux zasiliła finanse państwa ofiarą, przenoszącą 100.000 franków”.

(Graetz t.3, s. 575)

A jak, naród wybrany przetrwał nadchodzącą rewolucyjną falę terroru? Okazuje się, że całkiem nieźle. Graetz pisze, że dotknęła ona jedynie nielicznych

„Za panowania terroru, który jak bicz boży uderzał w winnych i niewinnych, ucierpieli też pojedynczy Żydzi”.

Graetz wspomina o jednym skonfiskowanym majątku niejakiego Abrahama Furtada, lecz ciekawsza jest historia Charlesa Peixotto, który z racji bogactwa został zakwalifikowany „jako arystokrata z najwyższej szlachty” i skazany na szafot.

„Wtem komisji wojskowej przypomniano, że ten potomek Lewego okazał największą gorliwość w nabywaniu dóbr narodowych, t.j. skonfiskowanych majątków kościelnych. Skazano więc go tylko na karę pieniężną w kwocie 1.200.000 franków, przetrzymano go jednak w więzieniu, dopóki nie zapłacił tej sumy”

(Graetz, t.3, s 576)

Graetz wspomina tylko o jednej żydowskiej ofierze gilotyny, synu właściciela dóbr ziemskich, który został ścięty
„z nieznanego nam bliżej powodu”. Możemy się domyślać, że był to tak zwany kozioł ofiarny, który najprawdopodobniej będąc z natury oszczędnym i nieskorym do dzielenia się, miał swym zgonem przekonać całą nację do większej „ofiarności”, w imię tego, by nie zostać zarzynanym kozłem.

A oto kolejne ciekawostki z naszej rewolucyjnej studzienki:

„Zaprowadzenie na wniosek dwóch bluźnierczych członków Konwentu, Chaumette’a i Heberta religii rozumu nie odbiło się właściwie na Żydach. Głębokie rozjątrzenie przeciw religii dotyczyło wyłącznie katolicyzmu lub chrześcijaństwa, którego słudzy sami wydali na stracenie dziesiątki tysięcy ofiar. Dekret Konwentu brzmi przeto w ten sposób: „Kult katolicki zostaje zniesiony i zastąpiony kultem Rozumu”. Wprawdzie wpłynęły do Konwentu podania o zakazanie Żydom obrzezania i noszenia brody, aby się niczym nie wyróżniali od reszty ludności. Ale Konwent nie uwzględnił tych niedorzecznych pretensji.”

(Graetz t.3, s. 576)

Graetz pisze, że sam kult rozumu dla starozakonnych za bardzo uciążliwy nie był:

„W Paryżu musieli nauczyciele żydowscy prowadzić swych wychowańców w dni dekad do przemienionego w świątynię Rozumu Kościoła Notre-Dame na obchód święta tego bóstwa. Ale prześladowania przeminęły rychło bez szczególnych następstw”.

I tu, tytułem wyjaśnienia, czuję się zobowiązany do wytłumaczenia, czym były owe "dni dekad", bo oficjalna narracja, raczej spolegliwie milczy nad tą niewątpliwą zdobyczą rewolucji, którą Żydzi nieco niechętnie musieli świętować:

„Edykt Konwentu, nakazujący obchodzić tylko co dziesiąty dzień miesiąca jako dzień odpoczynku, rozszerzyli merowie niektórych miast (Strassburg, Troyes) także na sobotę. Na wsi zmuszano Żydów do robót polnych w sobotę i święta uroczyste; w te dni musieli żąć i zwozić zboże…”.

(Graetz, t.3, s. 577)

Jak widzimy żydowski lud pracujący musiał się pogodzić z nieco mniejszą ilością świąt przewidzianych przez religię rozumu i w pocie czoła harować na jej zdobycze.

Warto się zastanowić, czy za finansową ofiarność żydowskiej elity na rzecz rewolucji i za harówkę w pocie czoła z co dziesiątym dniem wolnym, Żydzi otrzymali jakąś rekompensatę, prócz wzmiankowanej tu wcześniej możliwości taniego nabycia dóbr pokościelnych. Tego niestety Graetz nam wprost nie mówi, co nie oznacza, że eksplorowana przez nas dzisiaj rewolucyjna studnia nie posiada tunelu na jeszcze głębszym poziomie. By się o tym przekonać, musimy sięgnąć do jeszcze jednej naukowej pracy napisanej przez żydowskiego badacza. Chodzi mi tym razem, o raczej nie osiągalną w druku rozprawkę autorstwa Mojżesza Pomeranza p.t. „Lichwa”. Na szczęście możemy ją przeczytać w wersji elektronicznej. Lektura jest ciekawa, bowiem ze strony 9 broszury dowiadujemy się, że „w 1791 roku Rząd Rewolucyjny zaprowadził wolną stopę procentową. Decydenci kierowali się zasadą, że pieniądz jest towarem, a więc jego cena czyli procent jest funkcją prawa popytu i podaży”.

Na stronie 10 i 11, Pomeranz objaśnia założenia liberalnego podejścia, kładąc akcent na cud gospodarczej wolności:

„W takim to systemie wolnego handlu – rzecz oczywista – nie ma miejsca dla jakichkolwiek ograniczeń zysku, w szczególności procentu, o ile tylko wymówione zostały w drodze czynności prawnej. Jeśli nie ma przymusu (wymuszenia) ani wprowadzenia w błąd (oszustwa), natenczas nie ma pokrzywdzenia”.

Gdybyśmy mieli być nieco złośliwi, to moglibyśmy rzec, że 14 lipca Francuzi świętują wspaniałe rewolucyjne zdobycze, czyli ustanowiony dziesięciodniowy „tydzień” pracy i prawo do swobodnego korzystania z lichwy…

Prawda, że oglądanie nieba rewolucji, z perspektywy głębin studni, do której Was wciągnąłem, wygląda nieco dziwnie? A poza tym, siedząc w takiej mrocznej rurze z małym jasnym punktem, którego nie dojrzymy bez bólu szyi, mamy okazję zastanowić się nad tym, kto taki, mógł za symbol rewolucji, obrać zburzenie mało znaczącego więzienia. Może ten, kto się symbolicznie z krępujących go więzów wyzwolił?

Wracając do Mojżesza Pomeranza, to warto wspomnieć, że był on przyjacielem niedawno tu opisywanego Ksawerego Pruszyńskiego, którego „wprowadził w ideały żydostwa” i zachęcił do wycieczki do Palestyny w roku 1933. Ze zbioru reportaży Pruszyńskiego „Palestyna po raz trzeci” pochodzi krótki tekst p.t. „Petach Tikwa” zamieszczony w tomie „Wspomnień, reportaży i artykułów”. Opowiada on o „pierwszej z najpierwszych kolonii” założonych w Palestynie jeszcze w 1878 roku. Przybyło tam wtedy ośmiu osadników:

„Petach Tikwą” – Bramą Nadziei – nazwali kolonię, założoną na pustynnym wzgórzu. Nie było tu nic. O kilometr wyszczerbione mury zamku krzyżowców, czy Saracenów (…). Ruiny. Wszędzie niżej bagna. Bano się napadu Arabów. Ale Arabowie nie napadli. Przyszli, obejrzeli namioty. Odchodząc, mieli już nazwę dla przybyszów. Wlat el din – dzieci śmierci”.

Kilkanaście miesięcy później wszyscy koloniści wymarli od malarii. Dwa lata później przybyła kolejna, znacznie liczniejsza fala osadników. I tym razem malaria zebrała swe śmiertelne żniwo. Jednak ostateczny efekt osadnictwa nie był już tak beznadziejny, bowiem dwóch pozostałych przy życiu pionierów zamiast walczyć z bagnami, zaczęło rozsyłać listy. Poczytajmy jak zdumiewający efekt przyniosła ta żydowska epistolografia:

„Malaria zwyciężyła raz jeszcze. Wymarły najpierw dzieci. Potem wymierać poczęły co słabsze kobiety, mężczyźni. Wreszcie dwóch ludzi pozostało na miejscu. Siedzieli jeszcze długo. Już nie osuszali bagien: byli za słabi. Czekali tylko, pisali listy do Jafy o nowych kolonistów. Tak samo prosi się na froncie o posiłki. Czekali o wiele dłużej, niż się czeka w takich razach na froncie, ale niemniej czekali na próżno. Piechotą, gdzieś w 1886 r., ostatni niedobitek opuścił Bramę Nadziei…

Właśnie bodaj niedługo potem fala rosyjskich pogromów wyrzuciła do Palestyny całą masę Żydów. Powiedziano im w Jerozolimie o Petach Tikwa, Żydzi przyjęli propozycję. Powiedziano im, że malaria, że kolonizowano to dwa razy. Ludzie, którzy wyszli z rosyjskich pogromów, nie nastraszyli się jakoś malarii. Poszli. (…)

Pasowanie się z bagnem trwało parę lat. (…) Dzieci marły jak przedtem. Arabowie patrzyli obojętnie na tych dziwnych ludzi, pchających się na puste moczary, gdzie wieczorami ściele się „biały całun śmierci”. Ale Żydzi rosyjscy byli twardą, odporną rasą. Nie wymierali. Ściągnęli jeszcze nowych, swojaków, którzy gdzie indziej nie znaleźli miejsca. Moczar odsuwał się coraz dalej. Potem zaczęto sadzić pomarańcze. Już tylko napaści arabskie były wrogiem kolonistów. (…)

Petach Tikwa została zdobyta.

(K. Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, s. 326-327)

Ja bym o tym tekście Pruszyńskiego pewnie nie wspomniał, gdyby nie splótł on ze sobą pewnych, pozornie nie związanych ze sobą zdarzeń. Nie wiem, czy wynikało to z wiedzy, którą dysponował kolega Pomerantz i którą natchnął Pruszyńskiego, czy też jeszcze raz nawiedził Ksawerego proroczy dar. W każdym razie, trzecią falę osadnictw na bagnach wokół Petach Tikwy, Pruszyński połączył z falą antysemickich pogromów w carskiej Rosji. Takie to niezwykłe historyczne koincydencje możemy wyłowić z głębi opisanych przez Pruszyńskiego bagien. Mnie pozostaje już tylko wysnucie z tej opowieści nieco melancholijnego wniosku, że jeśli w pewnych rejonach świata uczyni się życie pewnych grup wystarczająco uciążliwym, to ludzie ci nie zważając na harówkę i malarię sprawią, że w innym zakątku świata na osuszonych bagnach zakwitną pomarańczowe drzewka. Musimy jednak pamiętać, że niezbędne jest rozesłanie kilku listów do Jafy…

Skoro już się taplamy w mokradłach historii, to nie mogę nie skorzystać z nadarzającej się okazji i nie wspomnieć o kolejnym bagnisku. Używając frazy pewnego baśniopisarza uczynię to „z wdziękiem prestidigitatora”. Tym razem sięgnę do „Bagna głębokiego” autorstwa Natana Hannowera.

Co pamiętliwsi z Nawigatorów przypominają sobie zapewne moje teksty o anihilacji pewnego lądowego szlaku kupieckiego. Jeden z nich traktował o politycznych zabiegach dotyczących jego zniszczenia, inny opowiadał o wycince ukraińskich lasów. Wszystko to w książce „Na szlakach Orientu” podsumował krótko profesor Andrzej Dziubiński twierdząc, że wschodnia droga handlowa wiodąca przez Lwów po 1648 roku praktycznie przestała istnieć i szlak ten nigdy już nie odzyskał swojej świetności.

Co to ma wspólnego z historią kolonizacji palestyńskich bagien? Ano chyba to, że jeśli danego obszaru metodycznie pozbawia się budulca (drewna), jeśli pozbawia się osadników (jasyr i rzezie) i jeśli na dodatek z wyszukanym okrucieństwem eksterminuje się tysiące ludzi prowadzących interesy na tym szlaku, to nie po to, by ów handel się odrodził. Gwarantem totalnego unicestwienia miała być ludzka pamięć, którą najprawdopodobniej zupełnie szczerze urabiał Hannower bardzo plastycznymi, acz mało strawnymi opisami kozackich zbrodni:

„Wiele gmin [żydowskich], […] nie mogących uciec, zostało wymordowanych za Imię święte i poległo wśród mąk strasznych i gorzkich. Z jednych zdarto skórę, a ciało rzucono psom na żer, innym obcięto ręce i nogi, a tułów rzucono na drogę; przez ich ciała przejeżdżały wozy i tratowały ich konie. Innym zadano tyle ran, że byli bliscy śmierci i rzucano ich na ulicę; nie mogąc rychło umrzeć, tarzali się we krwi, aż uszła ich dusza; innych grzebano żywcem. Dzieci zarzynano na łonie matek; wiele dzieci pocięto na kawały jak ryby. Kobietom ciężarnym rozpruwano brzuchy, a wydobyty płód zabijano w ich obliczu. Innym rozpruwano brzuchy i wsadzano żywego kota do wnętrza i tak zostawiano przy życiu, zaszywając brzuchy. Następnie obcinano im ręce, by nie mogły wyjąc tego kota. I wieszali niemowlęta na piersiach matek, inne dzieci nabijano na rożen, pieczono przy ogniu i przynoszono matkom, by jadły ich mięso. Częstokroć brali dzieci żydowskie i robili z nich mosty, by przechodzić przez nie.

I nie było żadnej możliwej męczarni, której by Kozacy tutaj nie stosowali; wszystkie cztery rodzaje śmierci: ukamienowanie, spalenie, zabicie i uduszenie. Wielu żydów zawlekli Tatarzy do niewoli; kobiety i dziewice bezcześcili; z kobietami spali w obecności ich mężów. Kobiety i dziewice piękne brali sobie za sługi i kucharki (piekarki), częścią za żony, lub nałożnice”.

Natan Hannower, Jawein mecula t.j. bagno głębokie, s. 48-51

A gdzie jest głębszy poziom tej studni wypełnionej krzykami pomordowanych, okaleczonych i zgwałconych, ktoś zapyta… Jak to gdzie? Wszak już wiemy, że jeśli w pewnym zakątku świata wywołuje się zamęt, to tylko po to, by opuszczający go ludzie, nie bacząc na ewentualną harówkę i malarię sprawili, by na innym krańcu świata zakwitły pomarańczowe drzewka...

Gdzie zakwitał nowy interes? W kantorach Amsterdamu i otwierającej się na Żydów Anglii. Graetz pisze w swej historii o setkach tysięcy migrujących starozakonnych, którzy w nowych ojczyznach imali się każdego najpodlejszego zajęcia. Pomagali im w tym oczywiście troskliwi rodacy. Chyba część z nich słusznie przewidywała, że skoro w pewnym ważnym zakątku Europy handel zamarł, to w dwójnasób ożyje w innym. Graetz pisze o tej ogromnej migracji w sposób, który cechuje współczesnych speców od „zarządzania zasobami ludzkimi”. Wspomina wprawdzie o nieszczęściach, które Żydów spotkały. Szacuje na setki tysięcy liczbę ofiar, ale jednocześnie narzeka na jakość materiału ludzkiego, który zalał Zachód. Byli to jego zdaniem ciemni, zacofani i przeświadczeni o swej wyższości talmudyści:

„Właśnie w stuleciu Kartezjusza i Spinozy, kiedy trzy narody cywilizowane, Francuzi, Anglicy i Holendrzy, zadały śmiertelny cios średniowieczu, przynieśli emigranci polsko-żydowscy, ścigani przez bandy Chmielnickiego, żydostwu europejskiemu nowe średniowiecze, które w pełni sił przetrwało z górą stulecie, a po części trwa jeszcze za naszych czasów”.

(Graetz, t.3, s. 374)

Cóż mógłbym panu Graetzowi rzec, chyba tylko tyle, że to w sumie idealny materiał do osuszania różnych historycznych mokradeł, na których bez dramatycznych światowych wydarzeń, nikt by się przecież nie pojawił i nie byłoby pysznych pomarańczy...

 

P.S. Do twórczości Pruszyńskiego na pewno wkrótce wrócę. Póki co spora porcja studzienno- bagiennych makulektur:

Ksawery Pruszyński, Wspomnienia, reportaże, artykuły, Twój Styl, Warszawa 2000, s. 553, oprawa twarda

Natan Hannower, Jawein mecula t.j. bagno głębokie, wyd. Klinika Języka, Szczęsne 2018, s162, oprawa twarda

Prof. Dr. H. Graetz, Historia Żydów, reprint, 3 tomy, Kraków 1990, oprawa twarda

---

tagi: żydzi  palestyna  graetz  rewolucja francuska  ksawery pruszyński  bagno głębokie  studnia  natan hannower 

	betacool
	13 lipca 2021 22:32

54     3090    20 zaloguj sie by polubić