Makulektura z dnia 22 stycznia 2021

(*copyright by Pioter)

Tekst dedykuję komentatorom Szkoły Nawigatorów. Poczynając od tytułu, poprzez treść znajdziecie tu dużo okruchów z Waszej nieocenionej roboty, którą na pewno rozpoznacie. Raz jeszcze dziękuję.

 

 

Anton Zischka, Japonia, wyd. Trzaska, Evert, Michalski i S.A., Warszawa 1936, s. 418

 

Zacznę od komentarza, który pojawił się pod tekstem zamieszczonym przez Pana Stanisława. Komentarz ten dotyczył niewyleczalnego kaca związanego z głosowaniem na prezydenta Wałęsę. Myślę, że większość z nas jeszcze pamięta, że Lechu obiecywał uczynić z naszego transformującego się kraju – „drugą Japonię”. Im dłużej mogę podziwiać jego intelektualne zapędy, tym bardziej jestem przekonany, że pomysł powtórki Nipponu, ktoś mu podsunął. Może Wałęsa coś tam sobie roił o szybkiej ścieżce osiągnięcia nowoczesności, ale kontekst był tak naprawdę zupełnie inny. Obstawiałbym, że metaforę „drugiej Japonii” zaszczepiał na lokalnym gruncie profesor Geremek, bowiem podobne analogie możemy odnaleźć do dziś w pewnych historycznych opracowaniach.

Ot choćby w artykule Leonarda Blusse odnalezionym przez jednego z Nawigatorów, który rozpoczyna się od zestawienia przemian z roku 1989 do wymuszonego przez zewnętrzne i mało pacyfistyczne okoliczności, otwarcia się Japonii na świat. Przywołany artykuł odwołuje się do „punktów zwrotnych historii” i „postaci kluczowych” (Kohl, Gorbaczow) ale smakowitych historycznych paralel, taki właśnie profesor Geremek, mógłby wytyczyć dużo więcej. Byłyby nimi: zakaz opuszczania Japonii, limitowane kontakty zewnętrzne, drenaż najcenniejszych surowców, czy praca za miskę ryżu.

O kolejnej analogii, czyli o tępieniu katolicyzmu, Wałęsa na pewno nie słyszał. W odciętej od świata Japonii przyjęło ono formy mordowania duchownych i testowania religijnej przynależności przez plucie lub deptanie po najświętszych symbolach.

 

źródło: http://japoland.pl/blog/wp-content/uploads/fumi-e-3.jpg

Za „żelazną kurtyną” niemoralne propozycje suflowane tak duchownym, jak i wyznawcom, miały nieco bardziej urozmaicony i instytucjonalny charakter. Oferty takie były składane w dużej mierze przez ludzi „wyznania handlowego”, choć chwilowo nastawionych na sukcesy związane z nie zawsze dochodowymi pracami nad ludzkimi duszami i przekonaniami.

Można sobie wyobrazić, że gdyby nie osoby pokroju Prymasa Tysiąclecia, czy Polskiego Papieża, sukcesy na polu „dekatolizacji” byłyby porównywalne z tymi japońskimi. Warto pamiętać o jeszcze jednym japońskim wynalazku, czyli wywołanej niedostatkiem pożywienia kontroli zgonów i urodzeń. Zwłaszcza ta druga kwestia święciła we wszystkich krajach zamkniętych żelazną kurtyną ponure triumfy.

Jak widzimy analogii było wiele, a domyślam się, że tylko niektóre z nich podległy reglamentacji do mózgu Wałęsy. Wyobrażam sobie, że resztę z nich skrywał dyskretny dymek z profesorskiej fajeczki.

Rozwijając wyspiarski wątek, zajrzyjmy do książki o Japonii autorstwa Antona Zischki, którego angielska wikipedia nazywa „jednym z odnoszących największe sukcesy pisarzy non-fiction XX wieku”. Wróćmy do czasów początków cywilizacyjnego odcięcia się Japonii, czyli do lat 1638-39 i do tego co nieco wcześniej i nieco później się tam wydarzyło:

„Wszystkich ożywia ta sama nadzieja i ta sama żądza złota. Nienawidzą się wzajem i opowiadają Japończykom o swoich rywalach najokropniejsze historie. Nieszczególną również miłością pałają do siebie misjonarze, którzy śladem kupców napływają do Japonii. Te zawiści wzajemne, te waśnie i łgarstwa przybyszów z Zachodu otwierają oczy Japończykom: ich podziw dla białych ustępuje miejsca nieufności. Japończycy godzą się z faktem, że w okresie od r. 1601 do r. 1647 wywieziono z kraju 50 milionów uncji złota (cena srebra wynosiła wówczas w Japonii trzy czwarte ceny złota) i że obcokrajowcy w ciągu pięćdziesięciu lat wydobyli na swoje potrzeby 150 milionów kilogramów japońskiej rudy miedzianej”. (s. 7)

Liczyłem dwukrotnie. Te 50 milionów uncji to ponad 1 400 ton złota, czyli co prawda mniej niż poziom rezerw współczesnych Chin, ale o 40% więcej niż Szwajcarii. Tu możecie sobie to posprawdzać.

Ważny jest jednak stosunek wartości srebra do złota. Wcześniej przytaczałem dane zamieszczone przez Petera Frankopana w pełnym wydaniu „Jedwabnych szlaków”:

„W Chinach stosunek wartości srebra do złota oscylował w okolicach sześciu do jednego, czyli był znacząco wyższy niż w Indiach, Persji, czy imperium osmańskim. W XVI wieku wartość srebra w Państwie Środka była dwukrotnie wyższa niż w Europie. W praktyce oznaczało to, że za europejskie pieniądze najwięcej można było nabyć właśnie w Chinach albo od chińskich handlarzy” (s.268).

Jeśli zaufamy danym Zischki i Frankopana to okaże się, że tabela przelicznikowa dla wtajemniczonych wyglądała tak:

Europa: 3 jednostki złota to 36 jednostek srebra

Chiny: 3 jednostki złota to 18 jednostek srebra

Japonia: 3 jednostki złota to 4 jednostki srebra.

Jeśli Chiny były dla kupców z Europy prawdziwym Eldorado, to Japonię trzeba by było określić kopalnią diamentów wymienianych na kolorowe szkiełka. Myślę, że nikt tego wprost nie napisał, ale ta historia o jak pisze Braudel, „dobrowolnej” samoizolacji to ściema mająca na celu nieco zmniejszyć stopień poniżenia dumnych samurajów, którzy de facto w 1639 roku stali się czymś na kształt indiańskiego rezerwatu. Indianie jednak w większości wyginęli, a Japonia jest narodem wpływowym i licznym, więc nieco dumy z historii trzeba im przecież zostawić, bo przy walnięciu prawdy prosto w oczy, musieliby popełnić zbiorowe seppuku. Oni pewnie mogliby się zrewanżować wyliczeniem różnic w poziomie cen zboża na trasie Kraków-Gdańsk-Amsterdam-Londyn i pomnożyć to przez przerzucane łaszty, czy tony. Oj, nasza narodowa duma także mogłaby bardzo ucierpieć, więc cieszmy się, że Japończycy tu chyba jeszcze nie zaglądają...

Teraz wyjaśnienie na podstawie jakich przesłanek wnioskuję, że był to rezerwat pod szyldem (bo jeszcze nie „rotszyldem” - choć ten mógłby się z pewnością pojawić przy omawianiu przetapiania "żelaznej kurtyny") „Holendrów wyznania handlowego”. Pierwsza z nich jest bardzo mizerna. Otóż oryginały japońskich tabliczek do deptania najprawdopodobniej nie zostały wykonane w Japonii. A przecież oni sami ich wykonania nikomu innemu niż „Holendrom” zlecić nie mogli. To są dość masywnie lecz niezwykle kunsztownie wykonane odlewy, po których widać, że miały służyć do deptania - stąd ich solidność.

Kolejny trop, to nałożony  przez Japończyków na zagranicznych "gości" zakaz świętowania w niedzielę. Brak celebrowania to mało, oni nałożyli nakaz niedzielnej pracy. Wydaje się, że tak dla chrześcijan jak i protestantów były to regulacje trudne do przyjęcia.

Japończycy wprowadzili także nakaz zabijania rozbitków. Jest to zarządzenie o tyle dziwne, że pojedynczy człowiek ani ich garstka, tak dumnemu i wojowniczemu narodowi żadnego zagrożenia nie stwarzała. Mało tego pozbawiała ich wszelkich wieści ze świata, które można by zestawiać z wersją „Holendrów”. Ci bowiem co jakiś czas mieli obowiązek zdawać szogunowi "raporty o świecie". Z punku widzenia władzy lokalnej było to więc zarządzenie w dużej mierze pozbawione sensu. Z punktu widzenia ludzi sprawujących opiekę nad rezerwatem, wręcz przeciwnie. Jak ktoś nie jest przekonany, to niech spróbuje sobie wyobrazić monopol informacyjny sprawowany przez którąś z naszych wiodących stacji telewizyjnych przy jednoczesnym "wycięciu" internetu.

Ale i ta przesłanka nie jest najważniejsza. Oto ta rozstrzygająca. Pierwszym „nowym” głównym handlowcem (Opperhoofden) po dobrowolnej samoizolacji Nipponu był Maximiliaen le Marie. Mówi o tym wikipedyczna lista ludzi sprawujących tę funkcję.

Maksymilian był jednym z dwadzieściorga dwojga dzieciąt spłodzonych przez faceta o typowo flamandzkim imieniu Izaak (Issac Le Marie). Urodziny przeżyło 13 lub 14 z nich. Żeby nikt mi nie zarzucił, że ja tu strzelam pochodzeniowymi poszlakami, to od razu wyjaśniam, że jego imię jest czczone i szanowane przez azjatycką diasporę aż do dziś i otwartym tekstem mówi się tu, że Żydzi byli finansową podporą Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej powszechnie znanej jako VOC.

W 1592 dane osobowe Izaaka Le Marie zostały po raz pierwszy zarejestrowane w Amsterdamie. Izaak figuruje tam jako uczestnik najstarszej polisy ubezpieczenia morskiego. W kolejnych latach La Marie założył firmę handlującą z Rosją. Towarem były zboże i drewno z Bałtyku transportowane do Hiszpanii. Statki ze skórą, woskiem, futrem i kawiorem z Archangielska często kierowane były do Wenecji i Livorno. Jego firma handlowała także wekslami, czarterami i ubezpieczeniami morskimi. W latach 1594-1598 handlował rybami między portami brytyjskimi a Hiszpanią.

W roku 1599 r. wraz z kilkoma innymi osobami założył w Amsterdamie firmę Brabant Company, która zorganizowała dwa rejsy do Indii. Był to duży sukces, gdyż wyprawa przyniosła firmie 400% zysku. W 1601 roku Izaak został oficjalnie obywatelem Amsterdamu, a w rok później stał się największym udziałowcem VOC. Firma ta dzięki "pionierskim innowacjom i ogromnych zasługom w historii globalnego biznesu" jest uważana za prekursora nowoczesnych korporacji. Jej znak uważany jest pierwsze profesjonalne logo.

źródło: https://static.genealogieonline.nl/img/go/collecties/447c2c54caf44fcbbd13ade448da7dc7.png

Mając liczne potomstwo Izaak musiał być człowiekiem obrotnym i bardzo zdeterminowanym. Spróbujcie sobie wyobrazić, że musicie je ubrać, wyżywić. A gdzie ich wykształcenie, gdzie posagi, gdzie kariery? Toć to trzeba by żenić srebro po cenie złota, żeby dać radę. Ale kto będzie taki głupi i to kupi?

Izak kombinował jak mógł, żeby uczynić Kompanię swoim prywatnym folwarkiem. Wkrótce miał z tego tytułu nieliche problemy, bowiem VOC była spółką akcyjną, a on robił jakieś wymierzone w udziałowców przekręty. Wkrótce więc wywalono go z Kompanii. Miał to swoim byłym wspólnikom za złe. Więc zaczął grać na innych frontach, próbując skłonić do wspólnych przedsięwzięć króla Francji (zorganizowanie konkurencyjnej do VOC kompanii), a także współfinansując wyprawy mające znaleźć północne przejście wokół Ameryki i szlak na południe od Cieśniny Magellana, przez którą przejście (podobnie jak przez Przylądek Dobrej Nadziei) kontrolowała VOC.

Jednocześnie Isaac Le Maire próbował w sposób bardzo innowacyjny wykorzystać swoją wiedzę o VOC. Dopinając umowę z Henrykiem IV, rozpoczął skup akcji VOC i wraz z ośmioma wspólnikami posiadł prawie jedną czwartą część papierów Kompanii. Liczył, że gdy wystartuje jego projekt francuski, rzuci akcje na rynek powodując znaczną zniżkę jej cen, po czym je odkupi. Niestety się przeliczył się, bowiem król Francji zginął w roku 1610 zasztyletowany. Wcześniej jednak już same rozpuszczane przez Izaaka pogłoski (1609) sprawiły, że akcje taniały. VOC starała się za pośrednictwem Stanów Generalnych nałożyć ograniczenia na wolny handel akcjami, czemu firma Le Maire zaciekle się sprzeciwiała. Ostatecznie jednak Stany Generalne poparły VOC, cena akcji wzrosła, a firma Izaaka poniosła duże straty. Kilku członków jego konsorcjum (podejrzewam, że głównie starozakonnych) zbankrutowało, co doprowadziło Le Marie do wycofania się z Amsterdamu. Jego sądowe zatargi z VOC ciągnęły się długo po jego śmierci (1624). Kto wie, czy nie ich zabawnym odpryskiem był pierwszy odnotowany w historii sprzeciw akcjonariuszy (inwestorów VOC), którzy skarżyli się, że księgi rachunkowe firmy zostały celowo „wysmarowane bekonem”, by potem zostać „zjedzone przez psy”.

Syn Izaaka - Maksymilian, który wylądował w Nagasaki jako pierwszy główny handlowiec doby izolacji Japonii, po śmierci ojca wrócił na służbę do VOC w roku 1630. Może to świadczyć o ty, że dawne nieporozumienia między jego rodziną a Kompanią poszły w niepamięć. Ja obstawiałbym jednak opcją, że to "wyznanie handlowe" dopięło swego i postawiło do kąta kalwińska kapitałową mniejszość.

Gdy Maksymilian pojawił się w Japonii, trafił w sumie na tak zwane "gotowe". Mógł bez większych przeszkód organizować nie zmącony niczym, przez kolejnych 200 lat, handel. Stało się to w wyniku niezwykle dramatycznych i sprzyjających „Holendrom” okoliczności.

Oto w roku 1637 ich przedstawiciel handlowy - niejaki Nicolaes Couckebacker został poproszony przez Japończyków o pomoc w stłumieniu rebelii, w której uczestniczyli nawracani przez jezuitów tutejsi chrześcijanie. Podobno  bardzo niechętnie i podobno (tak mówią jego raporty) nieskutecznie, bombardował twierdzę buntowników – zamek Hara. Japończycy jednak docenili jego zaangażowanie, okazując mu wdzięczność.

Wracając do buntowników – to ich przywódca musiał być osobą niezwykle charyzmatyczną, bowiem zdołał porwać za sobą 40 000 zwolenników. Nazywał się Amakusa Shiro i został naczelnym i charyzmatycznym rebeliantem mając… 17 lat. Obrońcy zamku zostali zdradzeni i wycięci w pień razem ze swoim przywódcą. A dzięki buntowi Shiro, chrześcijaństwo okazało Japończykom swą złowrogą moc polegającą na wzbudzaniu wyjątkowo niezdrowego religijnego fanatyzmu i to nawet wśród nastolatków.

Po strzelającym do zbuntowanych chrześcijan Cukerbergerze, o przepraszam! - Couckebackerze, na scenie pojawił się kolejny przedstawiciel Holendrów. Był nim hugenocki uciekinier z Francji  - François Caron.

Podobno miał niezwykłe zdolności językowe. Już w roku 1627 został tłumaczem misji VOC do szoguna. Szlifował język japoński w domu, bowiem ożenił się z Japonką i miał z nią sześcioro dzieci. To kulturowe zbliżenie na pewno pomogło w wytłumaczeniu szogunowi, jak groźną organizacją są jezuici i jak mocno mogą namącić w głowach katolicyzmem w głowach japońskiej młodzieży. Pozostało jedynie przekonanie szoguna, jak szlachetną proporcją jest stosunek 4:3 i że holenderskie armaty są bardzo przydatne w tłumieniu niespodziewanych buntów...

C.D.N

P.S.

Dziś zamieściłem jedynie niewielki fragment książki Antona Zischki. Egzemplarz pochodzi z biblioteki Towarzystwa Salezjańskiego w Kutnie (stepmle). Załączona karta biblioteczna świadczy o tym, że nikt po nią nie sięgał. Ceny „Japonii” na Allegro świadczą, że czytelnicy się jednak pojawili i tę pozycję wyceniają dość wysoko.

W kolejnym odcinku postaram się wykazać dlaczego…

https://allegrolokalnie.pl/oferta/anton-zischka-japonia

 

 

---

tagi: wałęsa  japonia  złoto  srebro  geremek  anton zischka  holendrzy  voc  issac la marie  druga japonia 

	betacool
	22 stycznia 2021 01:26

58     2766    18 zaloguj sie by polubić