Makulektura z 16 stycznia 2021 r.

źródło: https://www.livemint.com/Opinion/rCrmpVooFkYuoAznk8VCVI/How-the-silver-standard-wrecked-Chinas-economy.html

 

W komentarzach pod moim poprzednim wpisem dotyczącym kapitalistycznej trylogii Fernanda Braudela, pojawiły się i takie, że to nieco tajemnicza postać, a kontakty przedstawicieli szkoły Annales z dobrze przez nas zapamiętanym Bronisławem Gieremkiem, mogą świadczyć i o tym, że po opisywanym przez siebie świecie Braudel wykreślał teorie posługując się cyrklem i ekierką...

Nie zamierzam tu dziś rozwiewać tych wątpliwości, inaczej niż sięgając po fragmenty drugiego tomu jego „Kultury materialnej…”, czyli po „Gry wymiany”. Myślę, że na podstawie tych urywków każdy będzie mógł wyrobić sobie zdanie na temat twórczości „księcia historyków”.

Będzie to także idealna okazja do zastanowienia się, jak mogłoby wyglądać dzieło, kogoś kto jest z powołania historykiem, ale jego życiowe hobby to geometria spod znaku cyrkla i ekierki. Może spróbuję dookreślić o co mi chodzi. Otóż postarajmy się wyobrazić pokusę naukowca obdarzonego darem dobrego pióra, do dzielenia się swą ogromną wiedzą; naukowca związanego być może pewnymi wymogami dyskrecji narzuconymi przez bractwo wyznawców idealnej geometrii. Czy zwycięży chęć dzielenia się z czytelnikiem, czy jednak zawieszanie pióra w najciekawszych momentach? Warto o tym myśleć, bardzo uważnie czytając kolejne linie zaproponowanego przeze mnie tekstu, który opowiada o krajach produkujących złoto i srebro. Braudel zauważa, że obszary obdarzone wyjątkowymi bogactwami pozostają zazwyczaj prymitywne i dzikie. Teoretycznie powinny zaliczyć ogromny, związany z odkrytym bogactwem cywilizacyjny skok, jednak tak się nie dzieje.

Przeczytajmy historię jednego z takich zakątków oglądaną oczami Braudela. Dotyczy ona boliwijskiego dziś miasta Potosi, w którym w roku 1544 odkryto ogromne pokłady srebra:

„Raptownie wyrastają osobliwe miasta, z których najdziwniejszym jest położone wysoko w Andach Potosi.

Stanowi ono obóz górniczy monstrualnych wręcz rozmiarów, istne miasto-wrzód, w którym tłoczy się 100 000 istot ludzkich. Życie tam jest czystym absurdem, nawet dla bogaczy: kura może kosztować do 8 reali, jajko - 2 reale, funt laku do pieczęci 10 pesos, a reszta proporcjonalnie do podanych cen. Krótko mówiąc w Potosi pieniądz nie ma żadnego znaczenia. A jednak dobrze zarabia nie górnik, ani nawet właściciel kopalni, lecz kupiec. Dostarcza bite monety, żywność, rtęć, której potrzebują kopalnie, i najspokojniej w świecie odbiera to sobie w metalu. (…)

Koniec końców okaże się, że srebro i złoto przynoszą mniej zysków niż mąka z manioku, kukurydza czy suszone na słońcu mięso (…). Nędzną płacę górników nierzadko pochłania hazard, gdy na krótko zawitają z powrotem do miasta (…)

Czyż mogło być jednak inaczej? Nie zapominajmy, iż w podziale pracy rozpatrywanym w skali światowej zawód górnika jest zarezerwowany dla najbiedniejszych, najbardziej poszkodowanych przez los. Chodzi tu o zbyt wielką stawkę, by możni tego świata zaniechali wyraźnie odczuwalnych interwencji. I to niezależnie od tego, kim są oraz gdzie działają. Podobny nadzór roztoczą oni z tych samych przyczyn nad poszukiwaczami złóż diamentów lub innych kamieni szlachetnych. (…)

Jeśli nawet początki jakiegoś przedsiębiorstwa górniczego stoją pod znakiem względnej niezawisłości (jak w średniowiecznej Europie), to na pewno nadejdzie taki dzień, gdy handel pochwyci je w swoje sieci. Świat górników stanowi zapowiedź świata przemysłu i jego proletariatu” (t.II, s. 170-171)

Nie wiem jak Was, ale mnie zachwyca fakt, że ten urywek waży tyle co sztaba złota. Mamy tu oto całą prawdę o przemyśle wydobywczym, którego dziwnym trafem nigdy nie stać na niezależność od siatki, która wokół niego powstaje. Ta pajęczyna to dostawcy żywności, budulców, sprzętu, a także niewyszukanej rozrywki. Handel zasysa wszystko co cenne i żywotne w każdym przedsiębiorstwie górniczym. Jeśli zechcemy wniknąć w tekst nieco głębiej, to stwierdzimy, że za owym pająkiem stoi interwencja „możnych tego świata”. Braudel ich nie nazywa, bo czas sprawia, że możni się zmieniają, tak jak zmienia się miejsce, z którego zawiadują. Jeśli mielibyśmy dookreślić cel takich interwencji, to oprócz „zassania wydobycia”, w grę wchodzi chyba także uniemożliwienie, by wokół lokalnego ośrodka bogactwa nie powstało żadne centrum silnej organizacji i władzy. Zagrożeniem dla możnych tego świata jest ostateczny wynik równania, którego u Braudela zabrakło, więc postanowiłem, że na podstawie składowych zaproponowanych przez „księcia historyków”, ułożę je sam:

bogactwo + zalążek organizacji i władzy = władza mająca ambicje wybicia się na niezależność

Jak wiemy każdy monopol zwalcza konkurencję jak umie i jak może. Monopol władzy możnych nie jest w swej istocie inny i musi zwalczać wszelkie ambicje w samym zarodku. Kto by pomyślał, że środkiem walki jest zwykła kura, na tyle jednak niezwykła, że kosztująca w okolicach kopalni kruszców tyle co szlachetny samorodek.

Intrygująca jest również fraza mówiąca o „podziale pracy rozpatrywanym w skali światowej”, który to podział lokuje zawód górnika dla najbiedniejszych i najbardziej poszkodowanych przez los. Nie bardzo wiemy, kto ten podział w skali światowej przeprowadził, ale brzmi on jak memento, którego nie powinniśmy lekceważyć. Tym bardziej, że koniec wywodu Braudela zapowiada, że górniczy model podziału pracy w skali światowej ma wielką przyszłość, która objawi się w czasach późniejszych niż tych opisywanych przez Francuza:

„Świat górników stanowi zapowiedź świata przemysłu i jego proletariatu”.

Warto jeszcze zerknąć na fragment opisujący początek końca kopalnianej prosperity miasta Potosi, który jednocześnie odpowie nam na pytanie, czyje nici oplotły tę piekielną kopalnię. Odpowiedź okazuje się prosta - byli to Portugalczycy:

„Czas świetności minął jednak szybko. Portugalscy sklepikarze zajmują się na dodatek lichwą i nazbyt prędko bogacą. W miastach staje się to powodem zamieszek – jak na przykład w Potosi w 1634 roku. Opinia publiczna oskarża ich o to, iż są przechrztami – co nierzadko jest prawdą – i że sekretnie wyznają judaizm – co też jest wielce prawdopodobne. W końcu wkracza w to Inkwizycja i epidemia procesów oraz autodafe położy kres szybkiemu bogaceniu się Portugalczyków”. (t.II, s. 137)

Spostrzegawczy czytelnik dostrzeże zapewne mały braudelowski trick, przed którym ostrzegałem już w swoim pierwszym wpisie. Jest on bowiem napisany w ten nienaturalnie cudowny sposób, że strona 137 (z której pochodzi cytowany fragment) nie znalazła się w indeksie nazw geograficznych i etnicznych pod hasłem „Żydzi”. Niezwykła finezja „księcia historyków” sprawiła, że i lichwę, i przechrztów, i sekretne wyznawanie judaizmu, a zwłaszcza Inkwizycję musieli przyjąć na swą wątłą klatę... Portugalczycy, a my możemy zachwycać się ich wszechstronnością i skrywaną dychotomią, która raz każe im grzeszyć lichwą, potajemnie coś wyznawać, by za drugim razem pakować się za swoje przewiny na inkwizycyjny stos. Przy okazji tego krótkiego fragmentu, warto zwrócić uwagę na to, czym kończy się przygoda z wydobyciem. Lichwa i zakupy na krechę to kolejne memento, które powinniśmy zapamiętać z braudelowskiego przypływu szczerości.

Po tej jakże cennej lekcji nazewnictwa, nieco inaczej będziemy spoglądać na fragmenty, w których Braudel pisze o kapitalistycznych aktywnościach „Portugalczyków” i „Holendrów”. Mam wrażenie, że francuski historyk nieco wstydził się "kopalnianego" oblicza kapitalizmu i ów gospodarczy ustrój uznawał za twór nieszczególnie chwalebny. Dlatego też starał się nieco umiędzynarodowić ten patent:

„Fakt, że kupcy żydowscy znajdowali się w centrach rozwojowych kapitalizmu, nie oznacza, że jest on ich tworem. (…) Z pewnością oni przewodzili amsterdamskim spekulacjom (…), a przecież w chwili, gdy taktyki te pojawiły się po raz pierwszy, stosowali je również nie-Żydzi (…). . (t.II, s.135)

Nie zamierzam tu wchodzić z Braudelem w polemikę. Tytuł dzisiejszego wpisu mówi wszak, że wiodącym tematem będą srebro i złoto. Zatem przyjrzyjmy się, gdzie popłynęły potoki szlachetnych kruszców wydobywanych w kopalniach Ameryki. Warto pamiętać, że potok był nad wyraz szeroki, więc i docelowy rynek musiał być bardzo chłonny:

„Inną kategorią są kraje, w których gromadzi się metal. W Azji, gdzie w zasadzie od dawna funkcjonuje już gospodarka pieniężna, obieg metali szlachetnych jest wolniejszy od obiegu europejskiego. Występują tu także tendencje do przetrzymywania metali, ich tezauryzacji, niepełnego wykorzystania. Są to kraje-gąbki lub, jak mawiano „nekropole” kruszców. (t.II, s. 170-171)

Czy zaskoczeniem będzie, jeśli okaże się, że opisywanymi tu krainami okazały się Indie i Chiny? Ze względu na obszerność dzisiejszego tekstu o Indiach pisał nie będę. Zajmę się Chinami. Braudel pisał o nich tak:

„Na temat sytuacji w Chinach mamy o wiele mniej danych. Wiadomo, że w Chinach nie bito złotych monet – co stanowiło zjawisko nietypowe – i że eksportowano złoto wszędzie tam, gdzie dało się wymienić je na srebro. Na dodatek stopa procentowa tej wymiany była wyjątkowo wprost niska. Portugalczycy jako pierwsi Europejczycy odnotowali w XVI wieku to zadziwiające upodobanie do srebra przejawiane przez Chińczyków. Jako pierwsi zaczęli ciągnąć z tego korzyści”. (t.II, s.171).

Skoro wiemy już co nieco o braudelowskim klasyfikowaniu Portugalczyków i znamy fakt, że może nieco mniejszościowo, ale jednak, kapitalizm tworzyli w Amsterdamie także nie-Żydzi, to teraz przypatrzmy się strukturze pajęczej siatki, którą rozciągnięto na kopalnię zwaną Chinami. Ktoś powie, że o żadnej kopalni, ani o przemyśle wydobywczym w Chinach Braudel tutaj nie wspomina. Rzeczywiście dosłownie nie ma tutaj o tym nic, ale jeśli spojrzymy na Chiny jak na kopalniany szyb do utylizacji nadmiaru srebra, które wręcz zalewało ówczesną Europę, a wyobrazimy sobie, że po nadzwyczaj korzystnym kursie wyciągamy z tego samego szybu sztaby złota, to będziemy w „wydobywczym” Oku Saurona.

Nieco dokładniej ów atrakcyjny mechanizm opisał Peter Frankopan w książce „Jedwabne szlaki”. Trzeba uważać, bowiem drugie polskie wydanie jest wersją okrojoną, ponoć przeznaczoną dla licealistów. Ja cytuję z wydania pierwszego (twarda oprawa i taka oto okładka):

„W Chinach stosunek wartości srebra do złota oscylował w okolicach sześciu do jednego, czyli był znacząco wyższy niż w Indiach, Persji, czy imperium osmańskim. W XVI wieku wartość srebra w Państwie Środka była dwukrotnie wyższa niż w Europie. W praktyce oznaczało to, że za europejskie pieniądze najwięcej można było nabyć właśnie w Chinach albo od chińskich handlarzy” (s.268).

Żaden ze wspomnianych tu historyków (ani Braudel, ani Frankopan) nie tłumaczy nam, dlaczego przy tak koszmarnych rozbieżnościach kursowych w XVI i XVII wieku nie zadziałała w Chinach tak zwana „niewidzialna ręka rynku”. Moim zdaniem sposób był tylko jeden – kompletny monopol na kontakty ze dworem i zupełne odcięcie od świata zewnętrznego. Do tak intratnego „przemysłu wydobywczego" nie można było wpuścić nikogo, kto otworzyłby Chińczykom oczy. Utworzenie takiego ogromnego „wesołego miasteczka”, który de facto było ogromnym interiorem przeogromnego przekrętu, od strony północnej (pewnie zupełnie przypadkowo) wspomogła budowa Wielkiego Muru (druga połowa XV w.). Ha!, ale jak odciąć tak ogromny kraj od nieprzewidzianych wpływów z wybrzeża?

Przede wszystkim trzeba rozwinąć biurokrację, która zacznie rozwijać swą radosną twórczość, którą tak oto opisuje nasza rodzima wikipedia:

„Około 1479, wiceminister wojny zniszczył dokumenty rządowe opisujące wyprawy Zheng He, co było jednym ze zdarzeń sygnalizujących narastanie tendencji izolacjonistycznych w Chinach. Zostało wprowadzone prawo pozwalające budować jedynie małe statki. Postępujący zanik floty wojennej pozwolił na rozwój piractwa u brzegów Chin. Japońscy piraci – wakō – zaczęli atakować chińskie statki i miejscowości nadmorskie, chociaż wkrótce większość piratów stanowili Chińczycy.

Zamiast działań ofensywnych, władze wybrały opuszczenie miejscowości nadmorskich, aby zmniejszyć opłacalność piractwa”.

Można by rzec, że całe szczęście, że piraci nie grasowali na wodach śródlądowych, bo władza mogłaby dojść do wniosku, że dla zmniejszenia opłacalności takiego procederu najlepiej przenieść się do Tybetu, a może w ogóle od razu zapaść się pod ziemię…

Pewnie już się domyślacie, że koniec dynastii Ming wygląda mniej więcej tak jak czas końca wydobycia w mieście Potosi. Wiki opisuje to tak:

„Od XVI w. rozwijał się handel z Europejczykami i Japonią. Chiny eksportowały głównie jedwab i porcelanę, a importowały srebro, które zastąpiło jako środek wymiany gospodarczej cesarstwa monety miedziane i banknoty. W XVII w. zmiany klimatyczne i nieumiejętna polityka gospodarcza powodowały klęski głodu i towarzyszące im epidemie. Następował upadek autorytetu władz i wybuchały liczne powstania. W 1644 armia powstańcza zajęła Pekin, a ostatni cesarz dynastii Ming, Chongzhen (1627-44) popełnił samobójstwo”.

Nie znaczy to oczywiście, że historia dynastii Ming zupełnie nie docenia. Wszak nie mogli oni pozostać zupełnymi zamkniętymi w skansenie durniami wystrychniętymi przez "Portugalczyków" i "Holendrów" na kompletnych dudków, więc na niektórych polach zasłużyli się i to bardzo:

„Panowanie dynastii Ming było okresem rozkwitu sztuki, zarówno malarstwa, poezji, muzyki, literatury, jak i przedstawień scenicznych. Wzorowanie się na osiągnięciach poprzednich epok powodowało, że nie czyniono wysiłków wykroczenia poza to co już istniało. Szczególnie było to widoczne w malarstwie i poezji. Rozwój społeczeństwa konsumpcyjnego w tym okresie wpływał również na kulturę i sztukę. Zaczęła się rozwijać literatura w języku potocznym. Postęp naukowy i technologiczny za panowania dynastii Ming był nieznaczny, szczególnie w porównaniu do tempa rozwoju w krajach cywilizacji zachodniej. Najważniejsze osiągnięcia z drugiej połowy panowania dynastii Ming były zainspirowane kontaktami z Europą. Liczba mieszkańców cesarstwa wzrosła w tym okresie z około 60 milionów do prawie 200 milionów”.

Prawdziwe rozrastające się wesołe i kulturalne miasteczko …

Tym optymistycznym stwierdzeniem kończę ten mało radosny wpis. Z książkami Braudela i Frankopana nie zamierzam się rozstawać. Dlatego przygotowałem nietypową ofertę. Jest to dzieło pisarza, który sprzedał ponad 120 milionów swoich książek. Oto „Kopalnia złota” Wilbura Smitha, która opowiada o tym, że jeśli człowiek jest inteligentny, sprytny i zdeterminowany, to może przed zakusami międzynarodowej finansjery ochronić kopalnię, a nawet cały światowy rynek złota. Ludzie muszą przecież w coś wierzyć... :

https://allegrolokalnie.pl/oferta/wilbur-smith-kopalnia-zlota-kd7

 

---

tagi: żydzi  chiny  złoto  srebro  portugalczycy  braudel  jedwabne szlaki  gry wymiany  peter frankopan  potosi  holendrzy 

	betacool
	16 stycznia 2021 15:17

42     2553    18 zaloguj sie by polubić