makulektura z 8 lutego 2021 r.

Apoteoza Gdańska Isaaka van den Blocka, 1608 źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/79/Apoteoza_Gdanska.jpg

M.A. Nourse, Dzieje 400,000.000 narodu. Chiny od czasów najdawniejszych do chwili obecnej z 6 mapami oraz
47 ilustracjami, wyd. Trzaska, Evert i Michalski S.A., Warszawa 1938

 

W 1793 roku na dworze 83-letniego cesarza Chin Qianlonga, pojawił się angielski poseł lord Macartney. Zwyczajowo miał oddać cesarzowi pokłon, trzykrotnie przyklęknąć i dziewięciokrotnie dotknąć czołem posadzki. Lord zaczął się domagać respektowania zasad wzajemności i adekwatności i warunkował kontakt swego szacownego czoła z podłogą, identycznym gestem uczynionym przez równego mu rangą mandaryna, tyle że przed portretem króla Jerzego, który to obraz, był jednym z darów dla cesarza.

Widocznie był to czas i miejsce, w którym wysocy rangą urzędnicy uznawali płaszczenie się przed czyimś portretem, za objaw ekstrawagancji zmieszanej z nutką szaleństwa. Odmówili dziwnej prośbie przybysza, mocno zwiększając szanse ocalenia cesarskich posadzek przez uniemożliwienie ich wielokrotnego zetknięcia się z tępym narzędziem.

Do audiencji nie doszło. Ale cesarz w swej wspaniałomyślności nie omieszkał odpowiedzieć na list i na podarki pozostawione przez angielskiego dyplomatę. Wysłał więc widomość do swego odległego sługi, króla Wielkiej Brytanii. Nie szczędził w nim uszczypliwości na temat kwalifikacji posła niezbędnych do przyswojenia podstaw chińskiej etykiety, wyrażając głęboką niewiarę, w to że będzie on w stanie przenieść choć jej podstawy na barbarzyńską ziemię, z której przybył.

W dalszej części listu przytoczonego w książce Nourse’a, cesarz nie omieszkał podkreślić, że pozostawione mu dary nie będą mu potrzebne. Kto wie może nie spodobał mu się portret Jerzego III ?:

"Dzierżąc władzę nad szerokim światem, do jednego dążymy celu, a jest nim utrzymanie doskonałych rządów i spełnienie obowiązków względem państwa. Nie obchodzą nas przedmioty obce i kosztowne. Jeśli wydaliśmy rozkaz przyjęcia daniny, jaką nam, królu, przysłałeś, to uczyniliśmy to jedynie przez wzgląd na ducha, który cię natchnął do jej wysłania z dalekich stron. Wspaniałe cnoty naszej dynastii dotarły do wszystkich krajów pod niebem i królowie wszystkich narodów złożyli nam cenne daniny, przesyłając je morzem i lądem. Jak to musiał zauważyć sam twój poseł, posiadamy wszystko. Nie przywiązujemy wagi do rzeczy obcych lub wymyślnych i niepotrzebne nam są towary z twego kraju. Taką jest nasza odpowiedź na twoją prośbę akredytowania twojego posła przy naszym dworze, prośbę, która jest sprzeczna z przyjętymi przez naszą dynastię zwyczajami, a która w rezultacie przyczyniłaby ci tylko kłopotów.” (s.187-188)

Pewien angielski podróżnik dzieląc się wrażeniami z Chin, potwierdzał cesarską wypowiedź. Pisał bowiem, że Chińczycy mają najlepsze jedzenie na świecie, czyli ryż, najlepszy napój, czyli herbatę, najlepsze ubrania z bawełny, jedwabiu i najwspanialszych futer, najlepszą ceramikę i nie potrzebowali żadnej tandety. I to był prawdziwy ból, bowiem Anglicy potrzebowali Chińczyków. Tę nieodpartą chęć zbliżenia się z Państwem Środka, sprawiło pozornie zupełnie niewinne uzależnienie się wyspiarzy od herbaty.

W połowie XVIII wieku ujemny bilans handlowy Wielkiej Brytanii z Chinami sięgał kwoty 6 milionów funtów rocznie. Płatności za czarne listki odbywały się tylko za pomocą srebra, którego w związku z niespodziewanym aliansem Hiszpanii ze zbuntowanymi koloniami w Ameryce, zaczęło Anglikom brakować. Wyspiarze dostrzegli jednak możliwość potraktowania Chin zgodnie z zasadą wzajemności i adekwatności. Bo skoro Anglia uzależniła się od spożycia wywaru z pewnej rośliny, to dlaczego by sytuacji nie zrównoważyć. Zgodnie z poczynionymi obserwacjami Chińczycy wykazywali niezdrową fascynację wywarem z maku, czyli opium, więc należało je dostarczyć w dużych ilościach. Na początku chociaż w takich, by wyrównać bilans handlowy.

Chińczycy szybko rozpoznali problem. Pierwszy edykt zakazujący handlu opium ukazał się w już w roku 1779, a wzmacniający je dokument z roku 1799 mówił nie tylko o czerpaniu zysków przez cudzoziemców, lecz także o wyniszczającym, wstrętnym i godnym pożałowania nawyku, któremu oddają się rodacy.

Jak nas uczy współczesność, biurokratyczna walka z narkomanią może być zdecydowana, długa i nieskuteczna

W latach trzydziestych XIX wieku problem ujemnego bilansu handlowego, za zasadzie wzajemności i adekwatności zaczął dotyczyć Chin, a nie Anglii. Nourse pisał o tym tak:

„…wrogie ustosunkowanie się rządu chińskiego do handlu tym narkotykiem miało swoje źródło w zagadnieniu natury finansowej. W ciągu lat olbrzymie ilości srebra odpływały z kraju, ponieważ opium jako artykuł przemytniczy nie mogło być wymienione na inny towar, lecz opłacane gotówką w srebrze, tj. w pieniądzu hiszpańskim lub meksykańskim. Teraz Chiny stanęły przed groźbą braku gotówki. Na domiar wystąpiło ze wzmożoną siłą zagadnienie niszczycielskiego wpływu opium na zdrowie fizyczne i moralne młodzieży, oddającej się namiętnie temu nałogowi. Pewien opis zawiera zdanie, że nienawiść do opium i niechęć do cudzoziemców stały się nieomal synonimami, ponieważ trucizna, która niszczyła Chińczyków, wzbogacała obcokrajowców”.

Uważni czytelnicy zapewne wychwycą tu drobne elementy, które kłócą się z zasadą wzajemności i adekwatności. Ot choćby ten, że skutki uboczne działania wywaru z herbaty są zdecydowanie mniej niszczycielskie niż wywaru z maku. Te obiekcje dawało się jednak równoważyć. Uczyniły to solidarnie Izba Lordów i Izba Gmin wydając formalne oświadczenie, że handel opium może wspomóc szerzenie Ewangelii, z czym mieli zgadzać się zatrudniani w tym celu misjonarze.

Trzeba przyznać, że religijni entuzjaści wiedzeni ideą połączenia dobrostanu cielesnego z uwzniośleniem ducha, szli na tyle daleko w doskonaleniu protestanckich technik sprzedażowych, że rozprowadzali paczuszki z opium zaopatrzone w wybrane rozdziały Biblii.

Oprócz aspektu duchowego nie bez znaczenia był także aspekt praktyczny. Brytyjscy politycy zauważyli (chyba słusznie), że jeśli Anglia zakaże handlu opium produkowanego w Indiach, to Francuzi, Rosjanie i handlowcy ze Stanów Zjednoczonych zaczną w to miejsce sprowadzać więcej towaru z Turcji i Persji.

Trzeba przyznać, że byli także politycy, którzy wyrażali zdanie odrębne, nazywając opiumowy proceder przedsięwzięciem ohydnym i bezbożnym. Niestety ich głosy okazywały się pod względem skuteczności zupełnie nieadekwatne.

Walka chińskich władz o wyzwolenie narodu spod władzy narkotyku, musiała przerodzić się w wojny z państwami, które czerpały z dystrybucji opium ogromne zyski. Wojny opiumowe czas było zacząć.

Literatura na ich temat jest obszerna i dostępna, więc można po nią sięgnąć, choć są to lektury przeznaczone dla ludzi o mocnych nerwach.

Ja natomiast chciałbym wrócić do Charliego Chaplina i jego powiedzenia na temat mądrości Chińczyków:

„Najmądrzejszy naród na świecie to niewątpliwie Chińczycy. Wynaleźli druk – ale nie gazety, proch – ale tylko do sztucznych ogni, wynaleźli wreszcie kompas – ale powstrzymali się przed odkryciem Ameryki”.

W związku z tą niewinnym spostrzeżeniem pojawia się do rozważenia kwestia zasadnicza – czyli kwestia wykorzystania możliwości. Czy tych złowrogich aspektów swoich wynalazków Chińczycy nie dostrzegli, czy też nie chcieli z nich korzystać.

To jest zagadnienie trudne do rozstrzygnięcia, więc zaproponuję byśmy na kwestię cech i zadań nowoczesnego państwa spojrzeli oczami Braudela. Pisząc o klęsce projektu chrześcijańskiego uniwersalizmu, wymienił on także zadania, które pewne  "organizmy" (najpierw Antwerpia a potem Amsterdam) skutecznie realizowały. Poczytajmy:

„Przemodelowane lub po prostu nowe, państwo pozostaje tym, czym było zawsze: wiązką rozmaitych funkcji, wiązką rozmaitych władz. I choć sposoby działania zmieniają się nieustannie, to podstawowe zadania wciąż pozostają te same.

Zadanie pierwsze : uzyskać posłuch, zmonopolizować dla własnych korzyści siły przemocy, które wirtualnie istnieją w każdym społeczeństwie, pozbawić je wszelkich możliwości gwałtownego wybuchu, a na ich miejsce wprowadzić to co Max Weber nazwał „siłą zalegalizowanej przemocy”.

Zadanie drugie: z dala lub z bliska kontrolować życie gospodarcze, organizować w mniej lub bardziej świadomy sposób obieg dóbr, a nade wszystko dla zapewnienia sobie środków na własne wydatki, na własne zbytkowne życie, na własną „administrację” lub wojnę – zgarnąć znaczną część dochodu narodowego. Zdarzało się nawet, iż dla własnych korzyści władca unieruchamiał nazbyt wielką część majątku publicznego. Przykładem mogą tu być bogactwa Wielkiego Mogoła, ogromny pekiński pałac – magazyn cesarza Chin – lub owe 34 miliony dukatów w monetach i sztabach, które w listopadzie 1730 roku odnaleziono w apartamentach zmarłego właśnie sułtana.

Ostatnie zadanie; uczestniczyć w życiu duchowym, bez którego nie mogłoby istnieć żadne społeczeństwo. Dodatkowe siły należy czerpać - o ile to możliwe – z potężnych wartości religijnych, bądź poddając się im, bądź też dokonując pośród nich pewnych wyborów. Należy również nadzorować, i to nieustannie, gwałtowny rozwój kultury, który często poddaje w wątpliwość wartości tradycyjne.

Przede wszystkim nie wolno dać się omamić budzącym niepokój innowacjom wprowadzanym przez ów rozwój, poglądom humanistów w czasach Wawrzyńca Wspaniałego, czy „filozofów” w przeddzień Rewolucji Francuskiej”. (Gry wymiany s.455-456)

Proszę, żebyście przeczytali ten fragment kilka razy i to bardzo uważnie. Siły przemocy mają być wprzęgnięte do wózka zwanego interesem państwa. Mało tego trzeba tę przemoc zalegalizować w imię kontroli gospodarki, a wszystko po to, by część duża część dochodu narodowego trafiła w ręce oligarchii.

Monarchowie muszą uważać, bowiem bezmyślne gromadzenie kapitału, którym nie można swobodnie obracać skończy się dla nich zawsze tak samo. Braudel pisze o tureckim sułtanie nie wspominając o rabunku bogactw chińskiego cesarskiego pałacu, który w czasie wojen opiumowych, uprzednio ograbiony, spłonął od angielskich pochodni na ołtarzu przywracania płynności światowego obrotu finansami.

Istotne jest też konstruowanie oferty duchowej nowej doktryny. Dzieje się to w oparciu o „pewne wybory” i kontrolę kultury. No i przede wszystkim i zapamiętajmy to raz a dobrze! - nie wolno dać się omamić „poglądom humanistów”, czy oświeceniowych „filozofów”. Oferowane przez nich idee są bowiem opium przeznaczonym jedynie na eksport…

Co te tezy Braudela mają wspólnego z obrazem, który otwiera mój wpis, czyli z obrazem znanym z gdańskiego ratusza, a nazywanym „Apoteozą Gdańska”? Moim zdaniem WSZYSTKO. Jest to bowiem obraz błogosławieństwa, którego nie odnajdziemy pośród listy ośmiu ewangelicznych błogosławieństw.

Nagroda dla tak błogosławionych wcale nie czeka w niebie. Ona jest tu na ziemi, połączonej z niebieskimi przestworzami tęczą. Ręka opisana hebrajskimi literami, jako ręka Jahwe w geście opieki ściska iglicę ratusza. Ramię Jahwe jest mocne, można by rzec, że pełne „siły zalegalizowanej przemocy”. I do tego ten łuk triumfalny rozpięty nad niezmierzonym przepływem dobrobytu i pieniądza. Nie ma tu miejsca ani dla cichych, ani dla płaczących, ani dla cierpiących w imię sprawiedliwości. Dla tych bowiem nieużytecznych elementów religii w doktrynie i obrazach nowoczesnego, zwycięskiego państwa nie ma już miejsca.

Zdajecie sobie chyba sprawę, że i obywatele dawnych Chin i dawnej Rzeczpospolitej stawali przed wyborem, którego musieli dokonać. Albo będą się trzymali starych wyznawanych wartości, albo zostaną zaproszeni do grona wybrańców nowego triumfującego błogosławieństwa i do grona obywateli nowoczesnego zwyciężającego państwa. Państwa bez granic, w którym jedyną (acz przyjemnie uzależniającą substancją) jest pieniądz i mierzone nim błogosławieństwo samego Jahwe.

Ważkie decyzje nie mogą czekać, bowiem liczba osób umieszczanych na obrazach jest wszak limitowana, więc w przy spóźnionym akcesie można zostać co najwyżej kapitanem jakieś barki. Można też wylecieć poza ramy alegorii, w rzeczywistość ośmiu błogosławieństw, którą z wieloma bolesnymi udogodnieniami przyszykują beneficjenci błogosławieństwa dziewiątego.

Nie łudźmy się, że w przeszłości propozycje przystąpienia do uczestniczenia w tej triumfującej Alegorii nie padały. Świadczy przecież o tym cały wachlarz „reformacyjnych” propozycji, które i elitom naszym i tym chińskim były w swoim czasie składane. Powinniśmy sobie również zdawać sprawę z konsekwencji odrzucenia takich ofert, bo i RON i cesarskie Chiny boleśnie się o tym przekonywały.

Czy ten wybór nadal istnieje. Myślę, że jak najbardziej. Może elity odziewają się nieco podlej i budują mniej okazałe dwory i fontanny. Może funkcja kapitana barki zamieniła się na etet kierowcy tira. Ale pytanie pozostaje to samo: czy chcemy zostać obywatelami Gdańska? Gdańska spod znaku silnej ręki Jahwe i rozpostartej tęczy?

***

 

Jak już mówimy o opium i sprawach dotyczących religii, to nie może braknąć i tego obrazka (bo nawet błazen się w nim znalazł).

“Opium dreams: smoker with papal solider discovering the mystery of the Trinity in the breasts and the dove of a woman, with triangular hat jester behind”  – Pablo Picasso, 1968

Jestem nieco zmęczony więc poprawne tłumaczenie pozostawiam Wam...

 

P.S. Muszę Wam się pochwalić pewnym małym odkryciem. Otóż szukając w braudelowskich leksykonach nazwisk informacji o Isaacu Le Marie - założycielu Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej (VOC) dotarłem do cytatu, który w jednym z wcześniejszych wpisów za bardzo skróciłem i nie znalazło się w nim nazwisko obrotnego "Holendra". Oto ten cytat:

„Fakt, że kupcy żydowscy znajdowali się w centrach rozwojowych kapitalizmu, nie oznacza, że jest on ich tworem. (…) Z pewnością oni przewodzili amsterdamskim spekulacjom (…), a przecież w chwili, gdy taktyki te pojawiły się po raz pierwszy, stosowali je również nie-Żydzi, jak na przykład Isaac Lemarie (…). . (t.II, s.135)

Niektórzy pamiętają, że w trakcie swoich dalszych poszukiwań natknąłem się na stronę internetową azjatyckiej diaspory, a w niej na taki oto opis pod familijnym zdjęciem:

The Dutch East Indies Company’s main financiers were Jews (Isaac le Maire) and the majority of the executives were Jews.” 

Co w wolnym tłumaczeniu oznacza, że głównymi udziałowcami Kompanii byli Żydzi (Isaac le Marie). Żydzi byli  również kadrą kierowniczą tego przedsiębiorstwa.

Ja w kwestii rodowodu przyznałbym rację diasporze, a nie Braudelowi. A może Francuz, pisząc tę frazę, znów figlarnie puszczał oko do dociekliwych i zastawiał pułapkę na łatwowiernych i nieuważnych badaczy, gotowych łykać takie naukowe krowie placki?

 

Tu trwająca licytacja książki Nourse'a o Chinach:

https://allegrolokalnie.pl/oferta/nourse-dzieje-400-000-000-narodu-6-map-47-ilustr

A tu jeszcze jeden egzemplarz w twardej oprawie:

https://allegrolokalnie.pl/oferta/nourse-dzieje-400-000-000-narodu-drb

 

---

tagi: ron  chiny  gdańsk  wojny opiumowe  alegoria 

	betacool
	8 lutego 2021 18:14

64     2629    18 zaloguj sie by polubić