makulektura.pl

 

Makulektura nr 60

 

 

Czyściciele, czyli nuda in extenso

 

Maciej Vorbek-Lettow, Skarbnica pamięci. Pamiętnik lekarza króla Władysława IV,

Ossolineum 1968, s.324

 

Ci, którzy choć raz oglądali film Luca Bessona „Nikita” musieli zapamiętać scenę z Victorem „czyścicielem”, którego zagrał Jean Reno.

Dobra sprzątaczka to taka, której nie widać i oczywiście przedmiot jej działań (usunięty brud) także pozostaje niewidoczny. Victor „czyściciel” także nie chciał intrygować swoją osobą świata, dlatego chodził w długim płaszczu z wysoko postawionym kołnierzem. Do tego nosił kapelusz i konieczne w zestawie typu „niewidka” przeciwsłoneczne okulary. W podręcznym neseserku miał 8 litrów kwasu i pojawił się na zlecenie głównej bohaterki filmu, czyli Nikity, bo wystąpił nieoczekiwany problem, czyli trup, którego trzeba było uprzątnąć.

Victor zabrał się do swej roboty dziarsko i co prawda w drodze do zleconej roboty trochę bałaganu narobił, ale przy okazji sprzątnął dwóch gości pilnujących windy. Potem nie przejmując się krwistymi śladami z klatki schodowej, zaczął prawdziwie czyścicielską robotę w mieszkaniu, w którym urzędowała Nikita. Swoje dwie ofiary (te z okolic windy) i trzecią nieswoją, zapakował Victor do wanny i bez zatykania korka zaczął utylizować kwasem. Tam się okazało, że zgon tej nieswojej ofiary był nieco nieostateczny, czego mentalnie nie wytrzymał partner Nikity, który zaczął do Victora mierzyć z rewolweru. Victor załatwił go jednym strzałem i miał w tej chwili do wyczyszczenia 3 ewidentne trupy i jednego nieewidentnego. Na to wszystko tak zwanego ciśnienia nie wytrzymała Nikita. Victor przywołał ją do jako takiego porządku, mocując jej rozedrganą mentalną korbę, wielkim sprężynowym nożem.

Jak widzicie sytuacja mogła się wymknąć spod kontroli, ale nie wtedy, gdy do czyszczenia zabrał się prawdziwy profesjonalista.

Przyznam, że ostatnio i ja uległem podczas zwyczajowej akcji (znanej tu jako lektura makulektur), pewnej nadzwyczajnej ekscytacji. Otóż zupełnie dla mnie niespodzianie okazało się, że Władysław IV miał lekarza, a lekarz ten oprócz tego, że próbował leczyć, to pisał także pamiętniki. Niespodzianka polegała na tym, że o chorobach mniej lub bardziej wydumanych króla Władysława miałem już okazję tutaj pisać streszczając artykuł niejakiego Rumbolda z Połocka. Ów Rumbold, tak naprawdę miał na imię Rysiek i pisząc artykuł p.t. „Zdrowie Władysława IV” był 25 letnim studentem, który w swej pracy wylał na ewidentnie nieżywego króla kolejne flachy kwaśnych ekstraktów. Rysiek o lekarzu-pamiętnikarzu wiedział, gdyż w swoim artykule go wspomniał, tyle że w kontekście podważającym wiarygodność medyka. Otóż Rumbold wymienił z nazwiska całą grupę czuwających nad zdrowiem Władysława IV lekarzy i stwierdził, że ich diagnozy lekarskie nie były rzetelne, bo byli na żołdzie króla i o pewnych wstydliwych przypadłościach wspomnieć nie mogli:

„Czyli, inaczej mówiąc, opinią medyków należy się posiłkować, ale ona siły obowiązującej nie ma i posiadać jej nie może”.

Czytając ten fragment nie mogłem się powstrzymać od wstępnych refleksji na temat opinii historyków, czy można się nimi posiłkować i na ile. Jak bowiem wytłumaczyć fakt, że Rumbold rozpisuje się o śmierci Władysława IV, a do pamiętników Vorbeka-Lettowa nie sięga?

Czyż by ich nie znał? A może, nie wiedzieć czemu, je pominął?

Czekając na paczkę z pamiętnikami zerknąłem do dwóch recenzji z „Przeglądu Historycznego” z 1969 roku.

Pierwsza z nich autorstwa Janusza Tazbira o pamiętnikach Vorbeka jest utrzymana mniej więcej w takim tonie:

Pamiętnik luteranina, Macieja Vorbeka-Lettowa, nie należy — jak stwierdzają jego wydawcy — do najwybitniejszych reprezentantów tego gatunku. Jeśli chodzi o poglądy, to lekarz nadworny najpierw Krzysztofa Radziwiłła, a później Władysława IV Wazy nie wykraczał poza poziom przeciętnego szlachcica, talentu lite­rackiego nie posiadał, a sam pamiętnik przypomina poniekąd kronikę średniowiecz­ną. Sporo jest w nim nudnych dokumentów rodowych, ze zbytnim pietyzmem in extenso przedrukowanych przez wydawców; dużo miejsca zajmują też mało inte­resujące wywody genealogiczne. Tym ostatnim niepotrzebnie poświęcono cały roz­dział wstępu. Zamiast „Zarysu genealogii Vorbeków-Lettowów” wolelibyśmy w nim znaleźć konfrontację „Skarbnicy pamięci” z tym, co wiadomo o Lettowie z innych ówczes­nych źródeł (…). Wydawcy nie dotarli niestety do tych materiałów. Ich uwadze uszła również inicjatywa Jerzego Chrystiana Arnolda, któ­ry w 1823 roku ogłosił w VIII tomie „Rocznika Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim połączonego” obszerne streszczenie i wyciągi z diariusza Lettowa, w oryginale oraz w przekładzie na język łaciński”.

Oprócz mocno zniechęcającego tonu, mogliśmy się na szczęście z recenzji dowiedzieć, że gdyby Rumbold z Połocka chciał dotrzeć do pamiętników Vorbeka, to powinno mu się to udać.

Druga recenzja z Przeglądu (autorstwa Tadeusza Wasilewskiego) dotycząca wydania pamiętników medyka też jest zniechęcająco-druzgocąca:

„Komentarze i indeks opracowane zostały bardzo niestarannie”.

Rety… Ja tu czekam na wspomnienia królewskiego medyka, żeby poznać jego wersję na temat śmierci monarchy, a tu rosnące grono Viktorów „czyścicieli” domyka mi drzwi przed nosem i mówi, że nie warto zaglądać… Komentarze niestaranne, mało interesująca genealogia, brak talentu literackiego…

- A trup? Przecież tam leży trup króla. Co o jego śmierci pisze Vorbek?

Panowie w postawionych kołnierzach profesorskich marynarek i zza nisko opuszczonych na nos okularów mówią:

- Nuda, nuda in extenso…

Wasilewski w postawionym kołnierzu płaszcza skrojonego jak dla oddelegowanego na placówkę w Sofii dyplomaty dodaje:

- Żałować wypada tylko, że pamiętnik się urywa się na dniu 21 lipca 1660 …

- Panowie – ja się pytam - Ale czego tu żałować, jak tu nuda i niestaranności?

Zapada niezręczna cisza, a ja się tylko domyślam, że ci troskliwi panowie, chcą mi po prostu oszczędzić mentalnego rozedrgania i sięgnięcia po jakiś sprężynowy nóż, żeby mi te zupełnie zbyteczne drgania wyregulować.

Myślę, że się im udało…. Co prawda obaj recenzenci mogą stać na straży jakichkolwiek drzwi jeno duchem, ale przez te drzwi żaden historyk jakoś się nie przebił, a przynajmniej (mimo usilnych starań) nie dane mi było do takiego opracowania dotrzeć. Do dziś wszyscy historycy powołują się w przypisach na gawędy Rumbolda z Połocka, nie potrafiąc rozszyfrować, kto się z tym pseudonimem ukrywał, ani jakim naukowym dorobkiem jako 25 letni student mógł się pochwalić…

Dobrze. Odsuńmy zatem truchła Viktorów „czyścicieli” i zajrzyjmy za drzwi, sięgnijmy do źródła. Prawdą jest, że łaciny tu sporo, zatem będę ją od razu zastępował frazami objaśniającymi z przypisów:

„ Przyszedłszy JKM do lepszego zdrowia tegoż roku po Wielkiejnocy 8 maja jechał do Merecza, stamtąd chcąc na Świątki przybyć do Warszawy; lecz Pan Bóg inaczej dysponował, zachorzawszy tamże, gdy mu inszego ratunku dać nie umiał albo nie chciał Doctor Casparus Krafft, Kolega mój, dał 9 ziaren antymonu w płynnym jajku, jeszcze nie z apteki JKMci, bo Hecker aptekarz królewski nie miał, ale [ze] szkatuły cyrulika niejakiegoż, Bóg wie jakiego przygotowania (…).

Nieszczęsne szkapie (czytaj końskie, b. silne) prawie lekarstwo do czego tak dobrotliwego Pana i szczęśliwie w pokoju złotym panującego króla nie przywiodło? By był dał który medyk innowierca, pewnie kazano by mu łeb uciąć, a słusznie, a że katolik, zatarto: i owszem, jedna duchowna osoba do mnie rzekła: Jeżeli co wspomnisz albo pisać będziesz przeciw Krafftowi, sam dobędę na ciebie pióra, a pokażę, żeś ty winien, a nie on”.

Mamy taką oto historię. Jeden z królewskich medyków (Vorbek) dostał wolne, by spędzić trochę więcej czasu z rodziną. Króla, który miał bardzo poważne militarne i polityczne plany, dopadły mniej lub bardziej poważne dolegliwości. Od swego innego nadwornego lekarza (Kraft), monarcha dostał kilka ziaren antymonu w płynnym jajeczku. Niestety mało zapobiegliwy medyk, znając nadzwyczaj wielką w owym czasie zapadalność na choroby i samego króla i jego bliskich, miał pustą apteczkę. Poszedł więc do pierwszego lepszego cyrulika, który coś tam w swej szkatule miał, a król niestety tej końskiej (zdaniem Vorbeka) kuracji nie przetrzymał. Próby dociekania, co się naprawdę wydarzyło, spotykały się z niepokojącymi komentarzami ze strony jakiegoś tajemniczego duchownego.

Dla mnie bomba, materiał na niezwykłe dociekania, bo przecież pytania lęgną się jak tegoroczne komary. Kim był Krafft?. Kim był Hecker? Skąd się wzięli na dworze Władysława IV. Kim tajemniczy duchowny? A może Vorbek miał coś na sumieniu, ale cień podejrzeń chciał rzucić na medycznych konkurentów?

Niestety odpowiedzi brak, bo przecież takie roje natrętnych pytań lęgną się tylko w mojej głowie. Panowie profesorowie ich sobie nie zadawali i nie zadają. Zero zdziwień, brak pytań, brak niepotrzebnej ekscytacji – pełen historyczny profesjonalizm. A z tekstu Vorbeka wieje nuda. Nuda in extenso.

A w mojej głowie lęgnie się jeszcze jedna myśl. Może by tak nieco rozszerzyć formułę przyznawania pewnych popularnych w swoim czasie nagród i zacząć przyznawać Victory naszym historykom? Victory-czyściciele.

https://allegro.pl/oferta/maciej-vorbek-lettow-skarbnica-pamieci-8210114683

---

tagi: władysław iv  vorbek lettow  nikita  victor czyściciel  profesor tazbir 

	betacool
	14 czerwca 2019 19:44

16     2125    9 zaloguj sie by polubić