makulektura z 4 lutego 2022 r.

Requiem dla baroku. Cz. 5.

Edward Collier, Martwa natura z miniaturą Karola I - źródło

 

M. de Mongrillon, Pamiętnik sekretarza ambasady francuskiej w Polsce pod koniec panowania Janna III oraz w okresie bezkrólewia i wolnej elekcji po jego zgonie (1694-1698), Ossolineum 1982, s. 136

 

Miał być tekst o sztuce cumowania lotniskowców, ale wierni czytelnicy muszą zrozumieć, że czasami okręt idzie halsem, a cumowanie lotniskowca ze względu na ogrom materii idzie nieco wolniej. Tak to w nawigatorskim fachu bywa...

Dzisiejszą podróż zaczniemy od Konstantynopola. Zabierze nas w nią sekretarz ambasady francuskiej w Polsce de Mongrillon. W swym pamiętniku twierdzi on, że sułtan Mustafa II „stając się bardziej ludzkim traci wiele na swoim autorytecie. Nie jest tak szanowany i lubiany, od czasu gdy przestał ścinać głowy” (Pamiętnik…, s.99).

„Wśród Turków trzeba być bijącym albo bitym nie ma półśrodków” dodawał dyplomata. Oprócz tych ogólnych mądrości, Francuz opowiadał o wielu ciekawych obyczajowych detalach, charakteryzujących ówczesne Imperium Osmańskie:

„Żydówki w Turcji są domokrążczyniami. Mają swobodę poruszania się z klejnotami z domu do domu, dlatego stwarzają powody do licznych intryg. Skazuje się na stos chrześcijanina złapanego z Turczynką, chyba, że wyrzeknie się swojej religii, ale nie jest to zbyt rygorystycznie przestrzegane. Z wszystkiego można znaleźć wyjście mając pieniądze w Turcji. Turczynki bardzo lubią chrześcijan i jeńcy mają dużo przygód. (Turcy) Są to najlepsi ludzie na świecie, najbardziej miłosierni, ale wielcy sodomici. Ich pieśni dotyczą tylko tego. Wielki wezyr (…) zawdzięczał fortunę swej urodzie. Był tak piękny (…), że nazywano go, kiedy był paziem Diamentem Seraju. (…)

Jak widzimy, pod koniec XVII wieku Konstantynopol otaczała, aura baśni tysiąca i jednej nocy i mgiełka obyczajowej dekadencji. Atmosferze zbytku, zmysłowych uciech, intryg i wielu dziejących się na styku wielokulturowości „przygód”, ulegali także zagraniczni kupcy i dyplomaci:

„Kupcy francuscy w Konstantynopolu żyją w wielkim zbytku, grają, ucztują, zabawiają się w czasie pokoju. Galata (przedmieście Konstantynopola) stanie się małym Paryżem, bowiem gromadzą się tam obcokrajowcy oraz ich ambasadorowie, co daje okazje do wielu zabaw i uciech. Ambasador Holandii w Porcie, pan de Colliers, jest najwspanialszym człowiekiem świata, nawet do przesady, i to go rujnowało, bo jest przytłoczony długami. Nie wzięto by go nigdy za Holendra z uwagi na sposób życia nie przypominający w niczym powściągliwości i oszczędności właściwej jego krajanom”. (s. 103)

Powinniśmy być wdzięczni francuskiemu sekretarzowi za wzmiankę o ambasadorze, który był „najwspanialszym człowiekiem świata”, bo być może bez jego wskazówki nie byłoby mi dane, dotrzeć do informacji, że tenże dyplomata nazywany alternatywnie Jacobusem, albo Jamesem Colyer, był odpowiedzialny za negocjowanie istotnego porozumienia pokojowego znanego nam jako pokój karłowicki. Posłuchajmy co mówi na ten temat krótka notka dotycząca owego Jamesa:

„Po klęsce armii osmańskiej pod Zenta w 1697 r. sułtan Mustafa II zgodził się na rozpoczęcie negocjacji w celu zakończenia toczącej się od piętnastu lat wojny z Austrią. Ambasador Holandii w Stambule, James (Jacobus) Colyer, został zaproszony jako mediator wraz ze swoim brytyjskim kolegą Williamem Padgetem. Od połowy listopada 1798 do 26 stycznia 1799 przedstawiciele Imperium Osmańskiego, Austrii, Polski, Wenecji i Rosji spotkali się w Sremski Karlovci, gdzie omawiali traktat pokojowy”. Wychodząc od zasady uti possidetis („zachowaj to, co masz”), podstawowe porozumienie zostało osiągnięte stosunkowo gładko. Podjęto ponadto decyzję o powołaniu specjalnej komisji do wytyczenia nowych granic z uwzględnieniem specyficznych warunków geograficznych, nieznanych negocjatorom. Następnie, komisja miała decydować, które fortyfikacje wzdłuż granicy mają zostać zburzone. Ostatecznie rozstrzygnięto również kwestię wypłaty odszkodowania. Chociaż Padget znacząco przyczynił się do sukcesu „kongresu”, ogólnie przyjmuje się, że to właśnie Colyer odegrał najważniejszą rolę. Wynikało to z dobrych stosunków, jakie Republika Holenderska miała z Imperium Osmańskim, głównie jako partner handlowy, z Rosją Piotra Wielkiego, a po pokoju westfalskim 1648 r. z Cesarstwem Austriackim”.

Trochę nas może dziwić wybór mediatorów. Któż taki mógł wpaść na ich tak niecodzienny zestaw? Może później okaże się, kto? Te wspomniane dobre stosunki Republiki Holenderskiej z Cesarstwem Austriackim też pojawiają się moim zdaniem nieco na wyrost, ale póki co weźmy i to za dobrą monetę. Krótko podsumowując pan Colyer, którego francuski dyplomata nazwał, „najwspanialszym człowiekiem świata”, był architektem porozumienia unieważniającego Ligę Świętą. Oczywiście moglibyśmy przyjąć, że wszyscy uczestnicy negocjacji, ulegli przyjemnej aurze kuluarowych „zabaw i uciech”, którą tak wspaniale roztaczał wokół siebie agent Jakub zwany też Jamesem. Nie jest to jednak wyjaśnienie zbyt ambitne.

Z dwóch ostatnich odcinków tego cyklu, wiemy bowiem, że Niderlandy zakredytowały kasą i gwarancjami, aż po czubek dwumetrowego cielska, cara Piotra I. Austria przy pomocy amsterdamskiego kredytu, osadziła na polskim tronie Sasa (dodajmy, że podczas elekcji miał on także poparcie Piotra I). W związku z tym cesarz Leopold miał ogromny dług u niejakiego Lhemanna. Ponadto Austria zbierała powoli siły i środki do kolejnej wojny, o której będzie jeszcze mowa. O udziale w negocjacjach przedstawicieli Watykanu (uczestnika Ligi) niczego nie udało mi się dowiedzieć. Mogę sądzić, że z racji tego, że dzielono terytoria i posiadłości czysto doczesne, to przedstawicieli Państwa Kościelnego, uznano za osoby pozbawione merytorycznych kompetencji.

Została Wenecja, negocjowała najostrzej i targi z nią szły najoporniej. Na mocy traktatu zdobyła większość Dalmacji wraz z Moreą (półwysep Peloponez w południowej Grecji). Angielska Wikipedia podaje, że targi dotyczyły także dostępu do Bazyliki Grobu Świętego, ale ostatecznie do porozumienia nie doszło. W tym miejscu pojawia się ciekawostka i tajemnica, której niestety nie potrafię zgłębić. Może ona, lecz nie musi, świadczyć o tym, że negocjacje pokojowe to zajęcie nad wyraz stresujące i nie zawsze będące błogosławieństwem dla ludzkiego życia i zdrowia. Na poniższym zdjęciu ujrzycie zbudowaną na miejscu negocjowania traktatu kaplicę pokoju. Przed wejściem znajduje się kamienny nagrobek.

źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Kapela_mira_u_Sremskim_Karlovcima_01.jpg

O nim to, opowiada znajdująca się w jego pobliżu tabliczka. Mówi ona, że nagrobek znajdujący się u frontu kaplicy jest miejscem pochówku weneckiego dyplomaty, który zmarł podczas negocjacji.

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Natpis_ispred_Kapele_mira_u_Sremskim_Karlovcima.jpg

Niestety mimo wielu starań nie udało mi się odczytać pełnego napisu na nagrobku (wyraźne jest tylko imię „Jakub”). Nie dotarłem również do żadnej relacji o tym dramatycznym wydarzeniu.

Ciekawe jest za to opis detali dotyczących dziejów i wyglądu Kaplicy:

„Na południowym krańcu miasta, na niewielkim wzgórzu stoi najważniejsza budowla pod względem historycznym. To Kaplica Pokoju (Kapela Mira). Została zbudowana w 1817 roku na wzór poprzedniej. Kościół zbudowano na wzór namiotu tureckiego. Ma cztery wejścia, co symbolizuje, że wszystkie strony biorące udział w negocjacjach były sobie równe. W kaplicy znajdziemy kilka ciekawych szczegółów. Dolne okna są ozdobione wzorem z flagi brytyjskiej, a górne z holenderskiej”.

Metaforycznie rzecz ujmując kaplica upamiętnia zawarcie pokoju. Porozumienie kładło do trumny historii, Ligę Świętą - sojusz, który musiał kogoś bardzo niepokoić. Ozdóbki na oknach kaplicy symbolizują nacje, pod których światłych przywództwem udało się oddalić wszelkie, wzbudzane przez sukcesy wojenne Ligi, niepokoje. Kto był prawdziwym zleceniodawcą i pośrednio architektem tej budowli? Odpowiedzi na to pytanie udzielił Bas de Boer w książce p.t.: „Jacob Colyer: „Mediating Between the European and the Ottoman World”:

„pierwsze propozycje zaangażowania Holandii w osmańskie negocjacje pokojowe zostały zainicjowane przez Stadhoudera Wilhelma III (1650-1702), Colyer stał się najważniejszą postacią holenderską w tych negocjacjach i otrzymał tytuł „Księcia Węgier” od cesarza Habsburgów Leopolda I”.

Zaskoczeni?

***

P.S. 1 O tym, że nie tylko ja mam problemy z rozwikłaniem niektórych zagadek niech świadczy fragment wstępu do omawianego dziś pamiętnika. Dotyczy on tajemniczych "niedopatrzeń" mających miejsce podczas prób osadzenia księcia Conti na polskim tronie:

“Zagadkową pozostaje nadal sprawa braku właściwego porozumienia między dworem wersalskim a jego wysłannikiem w Warszawie, co było szczególnie widoczne w chwili wypłynięcia kandydatury elektora saskiego do tronu polskiego. Dwór francuski, poinformowany o tych projektach już od kilku miesięcy, nie zawiadomił o tym swojego ambasadora w Polsce. (…) Dziwi także dalsza opieszałość dworu francuskiego po podwójnej elekcji i długie odwlekanie wyjazdu księcia Conti, co pozwalało przypuszczać, że pozostawiał on wolną rękę swojemu przeciwnikowi” (s.17)

Autorka wstępu, pani Łucja Częścik, opierając się na francuskich relacjach przychyla się, by tłumaczyć nieśpieszność księcia tym, że „musiałby pozostawić na dworze wersalskim swoją szwagierkę, jedyną prawdziwą pasję jego życia” i „obrzydzał sobie tym bardziej Polskę, im bardziej tron zbliżał się do niego, a oddalała się jego miłość” (Pamiętnik…, s. 18)

Cóż można rzec? Może kobiety wolą scenariusze okraszone szczyptą nieszczęśliwej miłości i dekadencji, a nie bezdusznością dyplomatycznych zabiegów.

Tu rzeczona książeczka:

M. de Mongrillon, Pamiętnik sekretarza ambasady francuskiej w Polsce pod koniec panowania Janna III oraz w okresie bezkrólewia i wolnej elekcji po jego zgonie (1694-1698), Ossolineum 1982, s. 136

P.S. 2 Zagadek związanych z autorem, który namalował obraz, od którego rozpoczyna się dzisiejszy wpis, także nie rozwiązałem. On nazywa się także Collier. Nie wiem, czy był bratem dyplomaty, o którym traktuje dzisiejszy tekst, czy też nie był z nim spokrewniony. W każdym razie jego martwe natury tchną nutą smutku i dekadencji i są równie martwe, jak umieszczany na nich z pewną regularnością Karol I Stewart. Kto wie, może za czasów panowania Stadholdera, było na taki towar zapotrzebowanie…

---

tagi: turcja  wenecja  dekadencja  dyplomacja  liga święta  pokój w karłowicach  edward collier  mongrillon  jabub collier  james colyer 

	betacool
	4 lutego 2022 00:51

24     1812    16 zaloguj sie by polubić