Makulektura z 14 listopada 2021r.

Kościół w Szestnie

 

Szkoła Nawigatorów – numer protestancki – luty 2018, Klinika Języka, Szczęsne 2018, s. 228

 

Ks. Wojciech Szmyd T.J. - Profesor teologii moralnej, Kary kościelne, Wydawnictwo Księży Jezuitów, Kraków 1929, s. 192

 

Dedykuję Ainolatak i Parasolowi – na pamiątkę pewnej letniej wycieczki i pewnego zamkniętego kościoła

 

Dzisiejsza gawęda zaprowadzi Nas w stronę cmentarza i spraw poważnych, by nie rzec ostatecznych. Właśnie o nich opowie Nam stara książka, której autorem jest "profesor teologii moralnej" ks. Wojciech Szmyd. Sięgniemy do niej głębiej dopiero w drugiej części tej opowieści. A póki co, zacznę od głębokiej retrospekcji, bowiem sprawy dotyczące percepcji przemijania, a nawet odnalezienia prywatnej drogi na cmentarz, zaczynają się zwykle dużo, dużo wcześniej; często wtedy, gdy nie mamy zielonego pojęcia, że coś ważnego się właśnie w naszym życiu doczesnym rozstrzyga... 

Moje dzieciństwo wiąże się przede wszystkim z dwoma oddalonymi od siebie o ledwie 6 kilometrów miejscami – Mrągowem i Szestnem. Urodziłem się i mieszkałem w Mrągowie. To pięknie położone miasto na Mazurach, do którego w latach pięćdziesiątych, jednym z repatrianckich pociągów trafili moi dziadkowie i mój tata.

Mama, będąc małym dzieckiem, trafiła do Szestna jeszcze w roku 1945. Tak naprawdę to podczas pierwszej repatriacji trafili tam jej rodzice. Z dziejowej zawieruchy wyniknęły więc wielkie migracje ludności, a ich malutkim odpryskiem były moje, dużo mniejsze i zupełnie prywatne przemieszczenia, polegające na tym, że w niektóre wakacje wraz z siostrą, migrowałem sobie na wakacje z miasteczka Mrągowa do Szestna na wieś.

Przed wiekami ranga tych ośrodków była zupełnie inna. To Szestno było miejscem dużo ważniejszym. A jego wagę wyznaczał krzyżacki zamek i bardzo stary kościół. Z zakonnego zamku dziecięca pamięć wyławia jedynie ruiny okraszone jakimiś ciemnymi, schodzącymi pod ziemię dziurami. Rumowisko rudych cegieł okalała fosa na tyle głęboka, że dało się w niej pływać. Snująca się wokół pozostałości zamku rzeczka potrafiła wylać na okoliczne łąki. Kiedy zimą zamarzała, tworzyła hektary zamienionych w lodowisko rozlewisk, na których uczyłem się jeździć na łyżwach. Gdy późną wiosną woda wolno ustępowała, łąki zamieniały się w wylęgarnię tysięcy żab. Każdy stawiany na podmokłej łące krok powodował, że wokół postawionej stopy wzbijało się ponad trawę stado maleńkich żabek. My - jako dzieci próbowaliśmy je łapać. Czasami dla zabawy, ale częściej na wyraźne zlecenie wybierających się na węgorze dorosłych.

Głównymi beneficjentami tej żabomasy, były stada bocianów. Ich liczebność najbardziej było widać pod koniec lata, gdy ćwicząc wielki odlot, wzbijały się ponad łąki. Próbowaliśmy je nawet liczyć, ale trudno było je porachować, bo zdarzało się, że nad naszymi głowami krążyła ich grubo ponad setka.

A potem wszystko gwałtownie zaczęło się zmieniać. Melioracja osuszyła podmokłe dotąd łąki. Fosa wokół zamku zamieniła się w wąską i płytką strugę. Żaby nie miały hektarów podmokłych łąk do wylęgu, bociany nie miały czym się żywić, więc niemal z roku na rok bardzo ich ubyło. Węgorzy w okolicznych jeziorach także było mniej, tyle że nie z powodu mniejszej ilości żab, lecz dlatego że PGR-owscy wynalazcy odkryli, że ryby nie koniecznie trzeba łowić, lecz można je dużo skuteczniej tłuc prądem. Wielkie zmiany dotyczyły nie tylko przyrody, lecz także ludzi. Na początku lat osiemdziesiątych zaczęli „znikać” nasi rówieśnicy, którzy nosili mało polskie nazwiska. To nie były oczywiście sprawy kryminalne spowodowane działalnością tajemniczej czarnej wołgi. Powodem znikania naszych kolegów, a co gorsza - sympatycznych i ładnych koleżanek, były kolejne migracje. Wśród dorosłych mówiło się, że Mazurzy wyjeżdżają do Niemiec. Szukali w RFN-ie lepszego, łatwiejszego życia, ale coś po sobie pozostawiali…

I tu opowieść znowu powędruje do Szestna. Jak już wiecie we wsi stał kościół. Wyglądał na bardzo stary. Przyglądałem mu się nie raz, bowiem każdy przyjazd i wyjazd wiązał się pekaesowym przystankiem usytuowanym prawie na wprost wejścia do kościoła. O ile w dzieciństwie kościół od zewnątrz oglądałem wiele razy, to jego wnętrza przez wiele lat nie widziałem wcale. Wrota były zamknięte, a dorośli ostrzegali że jest to kościół ewangelicki, co nie mówiło mi wiele, ale gdzieś tam z ich komunikatów wnioskowałem, że jest on obdarzony jakimś religijnym defektem, którego istotę pewnie kiedyś mi dokładnie wyjaśnią jacyś bardzo mądrzy ludzie, o ile uda mi się kiedyś na swojej drodze takich napotkać. Wnętrze kościoła było więc tajemnicą ale do czasu..., właśnie tego czasu, gdy ze szkół zaczęły znikać nasze klasowe koleżanki. Wraz z nimi bowiem lepszej przyszłości w RFN-nie szukały całe ewangelickie rodziny. W Szestnie na początku lat osiemdziesiątych została ich garstka, a utrzymanie starego kościoła kosztuje… Encyklopedia Warmii i Mazur stwierdza, że:

„Na początku lat 80. kościół został wydzierżawiony przez społeczność wyznania katolickiego”.

Z opowieści, które pamiętam, negocjacje nie przebiegały w najserdeczniejszej atmosferze, ale mniej więcej wtedy dane mi było zobaczyć wnętrze kościoła po raz pierwszy. Szczerze powiem, że zrobiło ono na mnie ogromne wrażenie. Czuło się bowiem, że obcuje się z czymś starym i bardzo klimatycznym. Choć poszczególne elementy wnętrza nie pochodziły z tej samej epoki, to pojedynczo i razem fascynowały i zaskakiwały. Sami zobaczcie: niezwykły drewniany bogato malowany sufit i napędzane (jeszcze w latach osiemdziesiątych) siłą ludzkich kończyn organy:

źródło:http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/images/thumb/2/28/Parafiaszestno2.jpg/432px-Parafiaszestno2.jpg

przecudnie malowane i rzeźbione stare drewniane ławki:

źródło: https://sztukaxxw.umk.pl/gallery/16/medium/1.jpg

Do tego ambona i ołtarz. Na samym jego szczycie biały, karmiący swe pisklę ptak. Nieodparcie kojarzył mi się z bocianem. Jako wchodzące w czasy licealne dziecko, wyobrażałem sobie, że przed wiekami, jakiś rzeźbiarz zachwycił się tutejszymi lokalnymi stadami boćków i postanowił nadać swemu dziełu zwieńczenie o bardzo lokalnym charakterze.

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/896a20d8d72fa74ee09224da7c48a3b4-n.jpg

Dopiero będąc na studiach dowiedziałem się, że ten ptak to stary chrześcijański symbol poświęcenia i ofiary – pelikan. Przyznam, że ta lekcja chybionych skojarzeń niewiele mnie nauczyła, bowiem o innych niejawnych znaczeniach znajdujących się na ołtarzu rzeźb, dowiedziałem się podczas pewnej letniej wycieczki z bardzo rzetelnie przygotowanej, znajdującej się przed kościołem tablicy. Chodzi mi konkretnie o takie dwa rumiane oblicza:

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/5f4aa20df0982ca9b49adef691bff5eb-n.jpg

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/2e48f68834e5f635d0ba7b0483cf3916-n.jpg

Owe rumieńce i długie loki wokół twarzy mogłyby oczywiście wyrażać rzeźbiarskie wyobrażenia o nieco przerośniętych, acz wyjątkowo zdrowych cherubinach. Niestety mocno w tej teorii zgrzyta sumiasty wąs pierwszej postaci. Oblicza obu panów trącą raczej surowością i zdecydowaniem, a w każdym razie zdecydowanie nie trącą anielskością i rozmodleniem. Kim że więc są, ci dwaj panowie? Prawda "zapodana" na przykościelnej tablicy okazuje się dla świadomego rzymskiego katolika mało strawna. Otóż są to rumiane podobizny świeckich bohaterów protestanckich – Gustawa II Adolfa i Marcina Lutra.

O ile z identyfikacją męskich postaci, historycy sztuki uporali się bezproblemowo, o tyle niektóre żeńsko-osobowe wyobrażenia pozostały nadal anonimowe i dalekie od skojarzeń z surowym protestantyzmem. Może ktoś z Was będzie miał jakieś teorie dotyczące filuternego uśmiechu i głęboko odsłonionego kobiecego uda:

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/0c5b7674afa9ce90cff59ddf7b0bd0a7-n.jpg

A może ktoś wyjaśni na czyje to odważnie wypięte piersi z całych sił stara się nie spojrzeć pewien śliczny aniołek:

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/763b9aeea5f34679c80a4d37edbd2a25-n.jpg

Może się mylę, ale wydaje mi się, że rodowód tych dalekich od protestanckiej ortodoksji kobiecych wizualizacji, pozostanie nie wyjaśniony.

Tak czy inaczej, nie tak wielkie w końcu własnościowe przemiany dotyczące jednej wiejskiej świątyni, sprawiły, że nie raz dane mi było w ostatnim czterdziestoleciu, klękać przed samym Marcinem Lutrem…

Ten stan rzeczy mógłby budzić we mnie pewne opory, by nie rzec obawy. Jestem jednak osobą, która na szczęście, potrafi nawet w bardzo niekomfortowych sytuacjach, spojrzeć na otaczającą mnie rzeczywistość pod takim kątem, by dostrzec także jej jaśniejsze strony. To nie jest w kościele w Szestnie takie trudne. Oto bowiem w samym sercu ołtarza króluje zupełnie nie zatroskana obecnością Lutra i Gustawa II Adolfa, radosna figura:

źródło: http://www.aktywnynarowerze.pl/photos/gallery/41/img/2a74cab7507f2a83d9209af222968b96-n.jpg

Tak o owym fenomenie kościoła w Szestnie pisze portal zachwalający odwiedziny w Mrągowie i okolicach:

„Po zniszczeniach wojennych trudno obecnie znaleźć równie piękną świątynię na Mazurach z oryginalnym wyposażeniem (…). Każdego zwiedzającego od razu po przekroczeniu progu zachwyca bogato wyposażone wnętrze. Uwagę przykuwa późnorenesansowy lub wczesnobarokowy ołtarz przedstawiający dwie główne sceny. Scena dolna - główna przedstawia Matkę Bożą w otoczeniu apostołów św. Piotra z kluczami i św. Pawła z mieczem. Dlaczego Matka Boska znalazła się w ewangelickiej świątyni (Ewangelicy nie uznają kultu Matki Boskiej)? Figury zostały uratowane z pożaru w roku 1618, a więc należą do najstarszych na Mazurach. Nie ma informacji, kiedy i przez kogo zostały wykonane, ale po wyglądzie (charakterystyczne wysokie czoło, ułożenie szat) można stwierdzić, że w późnym średniowieczu. Główne przedstawienie ołtarzowe było podczas mszy przykrywane właśnie z powodu nieuznawania kultu maryjnego. Na ołtarzu widnieje data 1647. Jest to jednak prawdopodobnie data renowacji, a nie fundacji jak można by się sugerować”.

Sprawa cudownej i nieprzerwanej obecności Matki Boskiej w koronie, wydaje się znacznie starsza niż opisywane tu dzieje ołtarza. Nie wiadomo dokładnie, kiedy kościół stał się ewangelicki. Być może już w 1525 r. W każdym razie z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że parafia w Szestnie była jedną z pierwszych, które przeszły na luteranizm. Jakim cudem figura Maryi znalazła się na powstałym w czasach wojny trzydziestoletniej ołtarzu? Może dawno temu, przed wiekami, jakiś rzeźbiarz pracujący nad ołtarzem, stwierdził że jakość wykonania rzeźby należy uznać za wartość większą niż doraźne doktrynalne zmiany i wkomponował ją odnawiany ołtarz? A co działo się potem? Czyżby kolejni włodarze świątyni, zauroczeni figurą uznawali jej artystyczną wartość, a może zwyczajnie i po ludzku obawiali się zrzucenia z ołtarza Matki Boga? Kto wie, może tylko dlatego, że przed wiekami Szestno, z prężnego ośrodka, przemieniło się w cichą i omijaną przez dziejowe zawieruchy wioskę, Maryja w złotej koronie mogła ocaleć na ewangelickim ołtarzu przez cztery wieki z okładem i dotrwać do czasów, gdy jej figury nikt już wstydliwie nie skrywał... Prawdziwy cud - tak wiele zmian, a Jej urokliwy majestat, niezmiennie królował nad tym miejscem i króluje do dziś.

Od wspomnianych tu już kilkukrotnie lat osiemdziesiątych, do kościoła w Szestnie uczęszczała moja babcia. Wtedy jeszcze przed kościołem nie było tablicy mówiącej o tym, że klęczy przezd Lutrem, więc chyba nic nie mogło rozproszyć jej różańcowych modlitw. Nie wiem, czy zdążyła w swoich błaganiach wspomnieć o miejscu pochówku. Lubię sobie wyobrażać, że tak właśnie było. Dziś za jej duszę można się pomodlić na małym uroczym cmentarzu, który znajduje się na pagórku za kościołem z figurą Maryi, która przetwała wszystkie dziejowe zmiany i zawieruchy.

 

C.D.N.

 

---

tagi: kościół  marcin luter  protestantyzm  gustaw ii adolf  mrągowo  szestno  ewangelicy  figura matki boskiej  ołtarz  bociany 

	betacool
	14 listopada 2021 21:04

36     1771    24 zaloguj sie by polubić