Bernard O'Connor, Historia Polski, wyd. Muzeum Pałac w Wilanowie, s.680, 2012

 

Gdy ktoś miał okazję ważyć w ręku „Historię Polski” Bernarda O’Connora musi wiedzieć, że to dzieło bardzo opasłe i o tyle osobliwe, że napisane w formie kilkunastu listów do bardzo ważnych osób. Te ważne osoby, a przynajmniej część z nich, kilka lat przed ukazaniem się historii O’Connora także napisały list. Było to zaproszenie wystosowane do stadhoudera Niderlandów Wilhelma III Orańskiego przez tzw. Nieśmiertelną Siódemkę (Immortal Seven), w skład której wchodziło kilku lordów, biskup, admirał i spisujący list Henry Sydney, którego brat zawisł kilka lat wcześniej skazany przez króla Karola II. Tenże król wiódł bardzo ciekawy żywot. Najpierw tułał się wygnany z Anglii przez lorda protektora Cromwella, który w 1649 „protektorował” ścięciu jego ojca (Karola I). Po śmierci Cromwella, król Karol II restaurował monarchię (1660). Wtedy to pozwolił sobie na widowiskowy rewanż, nakazał bowiem ekshumację cromwellowskich resztek cielesności i powieszenie ich na stryczku.

Być może, nieco proroczo, charakter przyszłego króla określił jego portret Williama Dobsona pochodzący z 1642 roku. Sami oceńcie zerkając w jego lewy dolny róg.

To właśnie za rządów Karola II doszło do starcia, które wstrząsnęło ówczesnym handlem, politycznymi i gospodarczymi układami i zależnościami, ogólnie i modnie rzecz ujmując – geopolityką.

Oto w 1665 roku Karol II rozpoczął wojnę z Niderlandami. Poszło o Akty Nawigacyjne wydane jeszcze przez Cromwella, które wprowadzały nakaz handlu z Anglią jedynie przez okręty pozostające pod brytyjską banderą. Nie wiem, czy zakaz był przestrzegany bezwzględnie, bowiem wikipedia twierdzi, że przynajmniej jedna wielka klęska, która spadła na Londyn, została tam zawleczona przez statki przewożące bawełnę z Amsterdamu. Być może były to okręty przypływające pod angielską flagą. Już rok później spadła na Londyn kolejna plaga, czyli wielki pożar. Był on o tyle dziwny, że spłonęło w nim ponad 13 000 budynków, ale ofiar śmiertelnych wśród ludzi było nad wyraz mało (podobno zginęło tylko 6 osób).

Wojna z Niderlandami zakończyła dla wyspiarzy sukcesem - sprawiła, że Nowe Niderlandy przypadły Anglii, a Nowy Amsterdam zmienił nazwę na Nowy Jork. Ten sukces wcale nie wpłynął na popularność króla we własnym kraju. Głównym zarzutem wobec monarchy stała się bliska współpraca z Francją. Opozycja w kraju podnosiła głowę, którą ówczesnym zwyczajem, w momencie wykrycia spisku, trzeba było ściąć (1683). Tak się złożyło, że jedna z tych opozycyjnych głów należała do Algernona Sydneya (brata Henry’ego, który kilka lat później spisał zaproszenie do Wilhelma III Orańskiego). Ledwie dwa lata po stłumieniu spisku, król Karol II zmarł (1685). Jego agonia trwała 4 dni. Do czuwających przy jego łożu dygnitarzy i członków rodziny w pewnym momencie powiedział: „Umieram niezwykle długo. Mam nadzieję, że mi to wybaczycie”. Podobno przyczyną śmierci 55-letniego władcy była uremia, powstała w związku z niewydolnością nerek. Jak widzimy niewydolność tych organów wyprawiła na tamten świat nie tylko naszego Jana III Sobieskiego. Do łoża umierającego monarchy przyprowadzono księdza, a Karol zdecydował się przejść na katolicyzm. Zdumiewające jest to, że jak na władcę, który wygrał ważną wojnę, czego efektem było przejęcie równie istotnej kolonii, pogrzeb króla Karola II należy zaliczyc do nader pośpiesznych i skromnych. Można powiedzieć, że trwał on nieproporcjonalnie krótko w porównaniu do czasu, w którym dane mu było konać. Widocznie grono oczekujące na zgon władcy, było już na tyle udręczone, że nie miało ochoty trwonić zbytecznych godzin na katolicki pochówek.

Odwołując się zapewne do chrześcijańskiej prostoty, trumnę króla wniesiono do katedry westminsterskiej bocznymi, a nie głównymi drzwiami, a ceremoniał pogrzebowy nie potrwał nawet godziny.

Królewskim nagrobkiem stała się skromna płyta w kamiennej podłodze.

Obok niej przez lata stała kukła odlana z wosku, którą podobno jeszcze w trakcie pogrzebu okradziono z kosztownych ozdób i którą można odnaleźć w jakiejś kaplicy katedry do dziś.

zdjęcia ze stron: Westminster Abbey

Teraz wygląda całkiem okazale, ale stare zdjęcia ukazują figurę woskową Karola II bardziej, jak niedźwiedzia lub złoczyńcę uwięzionego w klatce. Naprawdę warto tu spojrzeć, żeby ocenić poziom żenady, w którą ujęto martwy majestat.

No dobrze, zapytacie, ale co woskowa kukła w klatce może mieć wspólnego z „Historią Polski” napisaną przez Bernarda O'Connora. Żeby to wyjaśnić, trzeba wrócić do formy, w której irlandzki lekarz, podróżnik ją opublikował. Każdy z rozdziałów księgi ma formę listu, a te mają bardzo różnych adresatów. Jednym z nich był sir Thomas Millington – przewodniczący kolegium lekarzy. Angielska wikipedia mówi nam o tym, że był to lekarz „obecny przy łożu śmierci Karola II.”

Pamiętamy, że z hipokratesowego punktu widzenia kurację króla nie koniecznie można uznać za sukces. Co jednak najdziwniejsze, ów pechowy medyk, który władcy nie uzdrowił, a przyglądał się jego długim mękom, już po ściągnięciu Wilhelma III Orańskiego do Anglii, został mianowany jego lekarzem i trwał wiernie na tej służbie i to aż do jego śmierci.

O czym donosił Bernard O’Connor w liście do sir Thomasa Millingtona?

Ot choćby o wizycie w gabinecie osobliwości doktora Bernitza (s.574). Informował, że widział w nim skamieniałe rodzynki, węże, drewno, ropuchy, muszle, minerały i kamienie szlachetne, rogi łosia, wspaniałe kości innych stworzeń. Po gabinecie oprowadzała Irlandczyka wdowa po doktorze. Nie wiemy na co doktor Bernitz skonał, ale bardzo zajmowały go podobno właściwości tojadu mocnego i osobliwa kwestia, że roślinę uważaną powszechnie za trującą, niektórzy o dziwo z apetytem regularnie spożywają. Nie to jednak jest kwestią najistotniejszą, bowiem z artykułu autorstwa pani Katarzyny Pękackiej-Falkowskiej wynika, że tenże lekarz na kilkanaście lat przed śmiercią króla Jana Sobieskiego pisał o tym, że rtęć jako medykament jest bezużyteczna, powoduje bowiem "ślinotok i silne zatrucia". Wiedza nie trafiła jednak chyba do wybitnego medyka żydowskiego Jonasza, o którym już tu pisałem i który aż do ostatniego tchnienia Jana III, futrował króla wielkimi dawkami sporządzanego na bazie rtęci „merkuriuszu”. Ta kuracja doprowadziła (jak wiemy choćby z wikipedii) do... uszkodzenia nerek.

Dwóch królów - i tego angielskiego i tego polskiego wykończyły za słabe nerki. Karol miał jednak tego pecha, że umarł dużo młodziej i że nikt porządnego nagrobka (w przeciwieństwie do Sobieskiego) do dziś mu nie wystawił i już chyba nie wystawi. Dobrze, że chociaż jego kukła opuściła tę upstrzoną wpisami gablotkę, w której wyglądała jak eksponat z jakiegoś wyspiarskiego gabinetu osobliwości...

A skoro już mowa o osobliwych kolekcjach, to zapraszam do kontemplowania zbioru, którego właścicielem był kolejny adresat jednego z listów O'Connora, który w jego dziele został opisany tak: "Do czcigodnego Williama, hrabiego Yarmouth O rodzinie i nadzwyczajnych czynach Jana III, króla Polski, jak również o małżeństwie jego córki z obecnym elektorem Bawarii". 

Jak widzimy O'Connor uzanawał za ważne, by donosić wyspiarskim VIP-om o polityce dynastycznej domu Sobieskich. Czcicodny William Paston pasjonował się wręcz takimi rozgrywkami, bowiem sam takową prowadził. Jeszcze w lutym 1687 roku Paston nawrócił się na katolicyzm, a następca Karola II, jego brat znany jako Jakub II, mianował go skarbnikiem. Ledwie 2 lata później, czyli tuż po pojawieniu się w Londynie Wilhelma III Orańskiego, Peston ponownie przeszedł na anglikanizm, choć podobno odmówił złożenia Wilhelmowi przysięgi. Być może wyraz tych osobliwych wahań odnajdziemy na obrazie ukazującym gabinet osobliwości należący do Pestonów.

źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/The_Paston_Treasure.jpg

Zbiór ów nazwano mianem Paston Treasure i jest historycznym i dość rzadkim zapisem brytyjskiego kolekcjonerstwa. Wykonanie obrazu zostało zlecone przez jednego z Pastonów. Obraz olejny przedstawia niewielką część zebranych skarbów rodzinnych. Został on wykonany przez nieznanego holenderskiego artystę, który mieszkał w rodzinnej rezydencji Pastonów w Oxnead Hall w Norfolk przez około 3 miesiące, w celu wykonania dzieła. Interpretacji obrazu podjąć się trudno. Być może melodia i słowa wypisane w zeszycie nutowym dziewczynki, coś by nam podpowiedziały. Zwrócę tylko uwagę na ulubiony instrument renesansowy, czyli lutnię i globus. Ten ostatni stanie sie jednym z głównych przedmiotowych bohaterów kolejnego wpisu. Nie rozstrzygnę dlaczego pośród tej zbieraniny umieszczono dwie młode osoby. Mam tylko nadzieję, że to nie wynik jakiejś odnogi wyspiarskiego kolekcjonerstwa...

Pośród kolejnych adresatów listów O'Connora odnajdziemy także Jego Miłość Williama, księcia Devonshire, lorda Stewarda na dworze Jego Królewskiej Mości. Irlandczyk poświęcił mu list o "O następcach tronu i nadzwyczajnych czynach czwartej dynastii królów Polski, w skład której wchodziły różne rodziny, od roku 1574 do 1674". 

Tego adresata obdarzył kronikarz obszernym fragmentem polskiej historii, opowiadającym o polskich królach elekcyjnych. Nie możemy się temu dziwić, bowiem wybór Wilhelma III, był także wyborem monarchy. Komitet elekcyjny był co prawda dużo skromniejszy, niż na polach elekcyjnych Woli, bowiem ograniczył się do owej sławetnej Nieśmiertelnej Siódemki wzywającej Orańczyka do dokonania chwalebnej rewolucji. Wśród tych "elektorów" był także adresat prozy Irlandczyka - William Cavendish z Devonshire, który po kilku latach służby Wilhelmowi dorobił się tytułu księcia.

W związku z rozbudowanym systemem dedykacji, dość łatwo określić czyje interesy reprezentował Bernard O'Connor podczas pobytu w Polsce. Myślę, że możemy śmiało twierdzić, że byli to ludzie związani z walką z katolickimi władcami Stuartów. O kolejnym krótkim etapie tych zmagań, związanych z rządami Jakuba II, opowiem w kolejnym wpisie.

Nas dziś powinien zastanowić fakt, że dwa kraje (Anglia, Niderlandy) związane walką na śmierć i życie o handel, rynki i kolonie były w stanie na zew siedmiu ludzi zakopać topór wojenny. Orańczyk został królem Anglii i od tej pory aż do roku 1781 Anglia i Holadnia nie prowadziły ze sobą wojny. Za pomocą jednej dynastycznej sztuczki dwie morskie potęgi przeszły od burzliwych zmagań, w stan długo niczym nie zakóconej kooperacji. Dlaczego było to możliwe? Olpe mawiał, że nic się nie dzieje bez przyczyny. Pozostaje nam więc wytypować tych, którzy na tym skorzystali i wskazać tych, którzy na tym stracili. Rzadko bowiem wielka korzyść jednych ma źródło inne niż wielka niekorzyść drugich...

P.S. Książki O'Connora na aukcje nie wystawiam. Dostępna jest jej wersja elektroniczna. Wrzuciłem na "Kup teraz" ale z taką ceną, żeby raczej się jej nie pozbyć. 

Za kilka dni poprzyglądamy się bliżej niektórym globusom.

 

 

 

 

 

---

tagi: historia polski  anglia  karol ii  wilhelm iii orański  immortal seven  medyk  bernard o  connor  niderandy  chwalebna rewolucja 

	betacool
	22 października 2020 09:31

40     2053    12 zaloguj sie by polubić