Makulektura 09.01.2021

źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Fernand_Braudel#/media/Plik:P%C3%A8re-Lachaise_-_Division_32_-_Fernand_Braudel_01.jpg

 

To coś co przypomina nieco klapę włazu do kanału - to zdjęcie nagrobka.

Niestety, gdy człowiek odchodzi od starych cywilizacyjnych symboli, to ryzyko dziwnych skojarzeń bardzo rośnie. Przy dokładniejszym przyjrzeniu się fotografii, odnajdziemy na niej dwie krzyżujące się linie tyle, że nie (jak każe tradycja) pod kątem prostym. Niewielki napis z nagrobka „SUSCITER” można przełożyć na słowa: „wzbudzać”, lub „stymulować”, co niestety dzisiaj kojarzy się nam bardziej z reklamami środków farmakologicznych leczących męskie kompleksy gangsteropodobnych fagasów. Takie jest niestety ryzyko estetycznych eksperymentów z nagrobną symboliką.

Teraz pora wyjaśnić, komu taką wieczną pamiątkę zafundowano. Otóż jest to nagrobek Fernanda Braudela – francuskiego historyka. Jakiś czas temu Coryllus próbował nas tu zapoznać z jego trylogią p.t. „Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII wiek”, ale do niedawna bez zbyt wielkiego nawigatorskiego echa...

Spróbowałem odnaleźć jakiś oddźwięk na innych portalach. Zerknąłem do kilku najnowszych polskich recenzji tego dzieła. Znalazłem tam uwagę, że takich obszernych dzieł się już nie pisze, bo nie ma chętnych żeby tyle stron czytać. Metodę Baraudela polegającą na próbie połączenia w wartką opowieść wielu dziedzin aktywności ludzkiej, takich jak polityka, gospodarka, filozofia, socjologia, demografia, klimat, statystyka, sztuka, ktoś określił próbą układania puzzli, które być może w kilku fragmentach do siebie pasują, ale za to gdzie indziej się po prostu sypią. W którymś podsumowaniu zetknąłem się z zarzutem "patriotycznym", czyli stwierdzeniem faktu, że o Rzeczpospolitej w swej trylogii Braudel napisał niewiele, a stwierdzenie oczywistości, że Gdańsk stał na straży handlem polskim zbożem, żadnym wielkim odkryciem nie jest. Podsumowując - taki nieco przestarzały i zawalony ciekawostkami z wielu dziedzin kanał, na którym można spokojnie położyć klapę i ewentualnie powydziwiać nad nieadekwatnością słowa „SUSCITER”.

Czytałem te uwagi, wertując równocześnie dzieła Braudela. Mogę rzec, że moja ciekawska natura wiejskiego historyka amatora, była tymi recenzjami stymulowana, by nie rzec, wzniecana. Prawdą jest, że jeśli ktoś weźmie w dłoń te trzy tomiska, to sama próba podźwignięcia ciężaru prawie 2000 zadrukowanych stron, nieco entuzjazm studzi. Jeśli się te strony pomnoży przez ilość przytoczonych faktów, to porównanie do składania puzzli, rzeczywiście jest tu nie od czapy. Zacznę jednak od końca, czyli od zarzutu niedocenienia historii Polski. Otóż zerkając w indeks nazw geograficznych słowo „Polska” w tomie pierwszym „Struktury codzienności ”pojawia się ponad 20 razy, a w tomie trzecim „Czas świata” 17 razy. Ktoś mógłby rzec, że niewiele, więc żeby ukoić nasze patriotyczne niedocenienie, napiszę tylko, że o Żydach w tomie pierwszym Braudel pisze 3 razy, a w tomie trzecim 5 razy. To są, jeśli chodzi o pisanie historii świata, proporcje wręcz miażdżące, zwłaszcza jeśli mowa o historii „totalnej”, czyli łączącej większość wymienionych przeze mnie, a zestawionych przez Braudela, dziedzin ludzkiej aktywności. Z punktu widzenia narodowców, statystyczna analiza porównawcza indeksu nazw geograficznych i etnicznych, wykazuje zdecydowane górowanie naszej państwowości nad pewną pozbawioną państwa narodowością. Jest to jednak triumf bardzo pozorny, bowiem F. Braudel w specyficzny sposób wielokrotnie próbuje wyprowadzać nas w pole. W takim wypadku bycie wieśniakiem ma swoje plusy, bo ten na polu czuje się swojsko i potrafi wyczaić, że związek frazeologiczny typu „krowi placek”, wcale nie oznacza dania przyrządzonego z wołowiny; natomiast fragment, w którym Braudel pisze o „ludziach z miasta zajmujących się lichwą” (a pisze o czasach końca średniowiecza) nie będzie policzony w indeksie na konto żadnej narodowości, a przecież policzony być powinien. Takich śliskich zagrywek jest tu zdecydowanie więcej. Odnoszę wrażenie, że Braudel inteligentnie i nieco złośliwie gra z czytelnikiem, dobrze bawiąc się, gdy ten nietrafnie odczyta przeznaczenie pozostawionych przez pisarza „krowich placków”.

Ja tu trochę nad pracą Francuza się wyzłośliwiam, ale tak naprawdę jestem mu niezmiernie wdzięczny za ogromną ilość niedostępnych w dziełach polskich naukowców informacji. Spójrzmy choćby na taki fragment, który literalnie w ogóle Polski nie dotyczy. Ale czy na pewno? :

„Aż do siedemdziesiątych lat XVII wieku, kiedy to zarysowało się wejście Anglików w sferę bałtyckiego handlu, Holendrzy usuwali wszelką konkurencję. (…)

Holenderskie wpływy przenikają szwedzką gospodarkę do głębi, docierając aż do produkcji, aż do wykorzystania taniej chłopskiej robocizny. Amsterdam włada zarówno wytworami lasów szwedzkiej północy (drewno, bale, deski, maszty okrętowe, smoła, pale, żywica, jak i całą produkcją górniczego okręgu Bergslag (…). Wyobraźcie sobie okręg liczący 15 000 km2 powierzchni, gdzie znajdziecie złoto, srebro, ołów, cynk, miedź i żelazo. (…) Na skraju Bergslag wznoszą się wielkie piece i huty, wytwórnie armat i pocisków. Ta potęża metalurgia, służyła z pewnością politycznej wielkości Szwecji, lecz nie wspierała jej niezależności ekonomicznej, gdyż w wieku XVII obszar górniczy należał do Amsterdamu, a w poprzednich wiekach do Lubeki” (t. III, s.217)

Nie wiem, czy ten mały fragment nie wnosi więcej do rzeczywistego oglądu polskiej XVII-wiecznej historii, niż wszelkie spory o ocenę polityki dynastycznej naszych Wazów, które całkiem niedawno pod notką Pantery zostały na portalu SN odświeżone. Gdy dodamy do tego podawane przez Braudela fakty, że Szwecja była państwem zbójeckim i stawianym przez niego na równi z berberyjskimi piratami (t.III, s.44), bo z racji posiadanych zasobów innym być nie mogła; to czy powinien dziwić nas fakt, że po 30-letniej parareligijnej rozróbie w państewkach Rzeszy, kolejne partie produkcji z okręgu Bergslag musiały znaleźć płynne zejście na frontach przebiegających przez ziemie Rzeczpospolitej? Domyślam się, że płatności odbywały się w szlachetnych kruszcach, a Szwedzi musieli ratować swój bilans rabunkiem wszelkich innych polskich ruchomości.

Pełen ogląd sytuacji zyskamy czytając kolejny fragment wywody Braudela dotyczący Gdańska:

„miasto to – położone między szerokim światem, a bezmiarem Polski – jest, jeśli nie jedyną , to w każdym razie najdonioślejszą bramą dla obu kierunków handlu, wwozu i wywozu. Przywilej ten łączy się jednak ze ścisłą zależnością od Amsterdamu: między cenami Gdańska a cenami Amsterdamu istnieje dość ścisły związek określony przez holenderski rynek; jeśli Amsterdam tak bardzo dba o niezależność nadwiślańskiego miasta, to dlatego, że broniąc jej, broni swych własnych interesów. Gdańsk ustąpił bowiem w podstawowej sprawie: między wiekami XVI a XVII holenderska konkurencja położyła kres morskim wypadom Gdańska na Zachód i przyczyniła się tytułem zadośćuczynienia, do krótkotrwałego rozkwitu miejscowego przemysłu”. (III, s.219).

Z przytoczonego fragmentu wynika, że Gdańsk był de facto faktorią Amsterdamu. Jeśli tak, to czy powinien dziwić nas fakt, że w drugiej połowie XVII wieku Rzeczpospolita stała się krainą nic nie wartego tymfa?

Na pocieszenie dodam, że w tym półwieczu północna Francja, a nawet Anglia pozostają w podobnej zależności:

„Anglicy (jak i Francuzi) mają niejednokrotnie okazję, by odkryć ze zdumieniem, że ich wyroby można kupić w Amsterdamie po niższej cenie niż w rodzimym kraju”.

„Angielski pamflet (1689) głosi nawet: „wszyscy nasi kupcy staną się wkrótce agentami Holendrów” (t.III, s. 225).

Braudel twierdzi, że tę sytuację odwróciło dopiero uzyskanie dostępu Anglii do możliwości zaciągania w Amsterdamie państwowych pożyczek. Podejrzewam, że pierwszą z bankowych gwarancji było osadzenie na tronie Wilhelma III Orańskiego, a drugą uzyskanie wyspiarskiego „wygodnego terenu inwestycji”, z których procent „przewyższał oprocentowanie pożyczek w Holandii” (t. III, s.226).

„A wszystkiego tego, rzecz istotna, nie sposób znaleźć we Francji” – z patriotycznym zatroskaniem konstatuje Braudel.

Jak widzimy siła znaczenia przepływu niektórych kapitałów, okazała się istotniejsza od teoretycznie nieprzezwyciężalnego konfliktu interesu dwóch morskich potęg.

Wypada zauważyć, że interesy, które pchały do konfliktu Szwecję i Rzeczpospolitą, potrafiły jednocześnie łagodzić napięcia i doprowadzić do unii personalnej Amsterdamu z Londynem.

Okiem amatorskiego wiejskiego historyka muszę jednak zauważyć pewną prawidłowość. Ruchy internacjonalistycznego, a raczej ponadpaństwowego kapitału, zwykle były wymierzone we władców katolickich. Obstawiały zwycięstwo protestanckiej herezji, a także systemów z dużą dawką demokracji. Dodajmy, że te bukmacherskie zakłady zazwyczaj wygrywały.

Dlaczego piszę o kapitale ponadpaństwowym? Otóż podobny do niderlandzkiego model biznesowy już mi było dane w Szkole Nawigatorów opisywać. Zdarzyło się to w śródziemnomorskim numerze Szkoły Nawigatorów.

Kapitał ewakuowany pod przymusem z Hiszpanii przez sefaradyjską emigrację, przeniósł się na dwór tureckiego sułtana. Tam rodzina Mendes, na której czele stanął Józef Nasi, doprowadziła do powstania prężnego odlewniczo-zbrojeniowego ośrodka. Wtedy to z Rzeczpospolitej w stronę Turcji, płynęły spławiane wozami żydowskich kupców, potoki metalowego złomu. Podobny kierunek obrały także srebro i złoto, które mijały podążające w przeciwną stronę orientalne towary luksusowe.

Żydowski bohater (tak go opisuje Graetz) Józef Nasi zasłynął z dwóch inwestycji. Pierwsza była skierowana ewidentnie w stronę rodaków. Niestety próby restytucji wydzierżawionej od sułtana, położonej wokół Jeziora Galilejskiego Ziemi Obiecanej, się nie powiodły. Rodacy niechętnie się tam osiedlali, bowiem region miał się rozwijać w oparciu o ich ciężką pracę przy hodowli owiec i jedwabników i produkcji wełny i jedwabiu. Widocznie owe aktywności wybitnie nie odpowiadały naturze żydowskich osadników.

Druga inwestycja okazała się jednak strzałem w dziesiątkę. Nasi wsparł bowiem swymi kapitałami rewolucję w Niderlandach i to Amsterdam stał się wkrótce drugą Jerozolimą…

Więcej o tych sprawach można dowiedzieć się z śródziemnomorskiego numeru SN, który jest jeszcze tu i ówdzie do zdobycia.

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/szkola-nawigatorow-nr-20-srodziemnomorski/

https://allegrolokalnie.pl/oferta/szkola-nawigatorow-numer-srodziemnomorski

Co do dzieł Braudela, to absolutnie polecam. Kopalnia wiedzy i faktów, do których tu na SN powinniśmy się solidnie dobrać, nie zważając na wyważone opinie recenzentów i nieco zniechęcający wygląd nagrobka francuskiego historyka.

Ja na pewno będę w tych dziełach buszować jak wiejski zając w kapuście. Następnym razem zajrzę do tomu drugiego "Gry wymiany", który choćby z racji tytułu, proponuje nam dużo bardzie zrównoważone ilosci haseł "Polska" i "Żydzi" w geograficzno-etnicznym indeksie.

Tyle, że wpis będzie zupełnie o czym innym - o kształtowaniu i pielęgnowaniu koniunktur.

Ale to dopiero za jakiś czas.

 

---

tagi: żydzi  polska  anglia  francja  szwecja  józef nasi  fernand braudel  kultura materialna  czas świata  struktury codzienności  xvii w. 

	betacool
	9 stycznia 2021 19:03

37     2382    12 zaloguj sie by polubić